लहानपणची आठवण

होतो मी लहान
आनंदाने मनी
नाचता नाचता
क्रीडा-रसपान
टपकन आवाज
जीव माझा भ्याला
भानावरी आलो
अंगणी हिंडलो
देखिले मी दृश्य
माझे तो लोचन
झाडावरुनिया
पडलेसे साचे
लोळा गोळा त्याचे
मन्मना गहिवर
आसन्नमरण
घरात घेवोनी
मऊ कापसाची
झारी आणीयेली
चिमुकली चोच
घातले, हृत्सिंधु
मधून ते पाहे
हृदय कोवळे
बारीक धान्याचे
चोचीत घातले
मज त्या वेळेला
खेळ तो रुचेना
पिलाच्या समीप
कोठेही न गेलो
फिरवीत डोळे
जीव हुरहुरु
हात लावताच
खेळत अंगणी
नाचतयसे
हरपले भान
करीतये
अंगणात झाला
एकाएकी
पाहू मी लागलो
चहूकडे
अत्यंत करुण
ओलावले
पिलू पाखराचे
विव्हळत
पंख ना खंबीर
आवरेना
पिला उचलोनी
शीघ्र आलो
गादी छान केली
पाणियाची
उघडून बिंदु
हेलावत
उघडोनी डोळे
माझे भरे
कण मी आणिले
हळूहळू
काहीही सुचेना
खाणेपिणे
बसून राहिलो
सोडूनिया
दुर्बळ पाखरु
करी माझा
चीं चीं चीं चीं करी
हृदय विदारी
त्याच्या मऊ अंगा
कापूसही टुपे
होते हबकले
वेदना अपार
‘कैसे याचे दु:ख
काय मी रे करू
देवा आळविले
दयेच्या माहेरा
पाखराजवळ
त्याला समजावित
‘खाई दाणापाणी
काय तुज माझा
नको रागवू हो
वाचवाया प्राण
होई बरा नीट
मग जा तू थेट
आठवण तुज
कुशीच्या उबेची
येईल स्मृती हे
जरा होई पाहे
येथे उणे तुज
करांत घेईन
गादी मऊमऊ
त्यावर निजवीन
माझे न ऐकशी
तोंड हे मलूल
आई, बघ कैसे
कैसे काय करू
आई बघ याला
काही तरी करी
उपाय थकले
मिटीत तो डोळा
त्याचा शब्द
हात माझा खुपे
जणू वाटे
उंचावरुन फार
होती त्यास
अजाण मी हरू
देवराया’
‘वाचव पाखरा
विश्वंभरा’
होतो मी बोलत
गोड शब्दी
पी रे माझ्या राजा
राग येतो
मीही रे लहान
झटे तुझे
होई जरा धीट
आईकडे
येते का आईची
गोड गोड
खरे जरी आहे
चांगला तू
पडू ना देईन
कुरवाळोनी
तुला मी घालीन
थोपटून
का रे गोड बोल
का रे केले
करीत पाखरु
सांग मज
होते काय तरी
उपाय तू’
झाला लोळा गोळा
क्षणामाजी
मृदुल ती मान
हृदयरडले
पाखरा राजसा
मजसी तोडून
मी ना कोणी तुझा
आई आहे परी
धाय मोकलील
प्राण ती सोडील
चोचीमध्ये दाणा
तुला न बघून
रडेल ती शोके
घिरट्या घालील
तुझ्या आईसाठी
नको ताटातुटी
मऊ मऊ तुला
टाकून तू प्राणा
संबोधिले ऐसे
पावले ते मृती
मी माझ्या लहान
“मूठमाती यास
आईजवळून
घेतले पवित्र
सोवळ्याची होती
फाडून घेतली
रेशमाच्या वस्त्री
गुंडाळून, गेह
बागेमध्ये गेलो
जेथे त्या फुलती
मोग-याजवळ
रडत खणली
आसवांच्या जळे
पवित्र ती केली
दगडधोंड्यास
टाकून पडले
माझे किती
गेलास सोडून
क्षणामध्ये
वाटे तुला जरी
घरी तुझी
टाहो रे फोडील
तुझ्यासाठी
येईल घेऊन
रडेल ती
वेडी ती होईल
भिरीभिरी
तिच्या प्रेमासाठी
करु राजा
घातला बिछाना
जाशी परी
पाखरास किती
हाय गेले
बोललो भावास
चल देऊ”
रेशमाचे वस्त्र
गुंडाळाया
जुनी एक चोळी
धांदोटी मी
पिलाचा त्या देह
सोडियेले
मोगरे शेवंती
तेथे गेलो
जागा नीट केली
खळगी एक
भूमी ती शिंपिली
जणू आम्ही
बाजूस करोनी
देह उचलोनी
फुले ठेवीयेली
अश्रू ते नेत्रीचे
शेवटले स्नान
पिलाला प्रेमाचे
डोळ्यांतील धारा
लोटिली ती माती
मऊ मेणाहून
त्यावर लोटून
डोक्यावर तेव्हा
शोकाने भरलेला
पिलाची ती आई
वर घिरट्या घाली
“तुझे बाळ गेले
नको ओरडोनी
त्याला नाही काही
मातृप्रेमाविणे
दिले त्याला पाणी
दिले बिछान्यास
नको ग ओरडू
माझी कासाविशी
बैसली पक्षिणी
करी आर्तस्वर
उरलेली माती
माता ती पहाते
कठोर वाटले
डोळ्यांतून लोटे
माती लोटुनिया
माता येई तीर
हुंगीतसे माती
डोळ्यांतून पाणी
प्रदक्षिणा घाली
मातीत खुपसूनी
ठेवियेला
शेजारी तयाचे
थांबती ना
घातले अश्रूंचे
दु:खाचे ते
स्नान त्या घालिती
मोठ्या कष्टे
मऊ लोण्याहून
दिली माती
पक्षी ओरडला
त्याचा शब्द
पहावया आली
केविलवाणी
गेले हो पक्षिणी
फोडी टाहो
पडू दिले उणे
सारे दिले
दिले त्याला घास
मऊ मऊ
माऊली तू अशी
होई फार”
वरी डहाळीवर
आरडून
लोटिली मी हाते
भरल्या नेत्री
कर्तव्य ते मोठे
अश्रुपूर
झालो आम्ही दूर
तैशी खाली
प्रेमळ पक्षिणी
माझ्या आले
पिलास पक्षिणी
चोच राही
शेवटला घास
शेवटल्या बोला
गेली ती माउली
माझा शोके ऊर
गेली ती पक्षीण
करित आर्तस्वर
बळे शोकपूर
आलो हो निघून
आईस म्हणालो
माझे गेले आज
दहा दिन त्याचे
आसवी भिजवीन
मोग-याजवळ
तेथे मी रडेन
आई म्हणे, “वेड्या,
कर्तव्य तू केले
पाखराला रोग
सुतक कशाला
मोग-याला तुझ्या
त्यात ते बसेल
तुम्हांला बघेल
सुगंध अर्पील
जा ये हातपाय
नको करु कष्ट
जेवायचे झाले
श्रमलासी फार
आईचे बोलणे
माझी मी धुतले
हातपाय माझे
जेवाया बैसलो
पोटामध्ये एक
भरोनीया येई
घास नेता वर
पिला जणू दिला
बोले जणू
पुन्हा डहाळीवर
फुटू पाहे
उडूनिया दूर
गेली गेली
आम्ही आवरुन
घराप्रती
“शिवू नको मज
पाखरु ते
सुतक धरीन
जागा त्याची
रोज मी जाईन
दोन्ही वेळा”
सुतक कसले
ये घरात
नव्हता कसला झाला
तरी त्याचे
फुले जी येतील
येऊनिया
प्रेमाला देईल
गोड गोड
धुवून ते नीट
आता मनी
घेई घास चार
पंढरी तू”
ते तदा ऐकिले
हातपाय
धुवुन मी आलो
खिन्न मनी
घासही न जाई
अंतरंग
तोंडाच्या जवळ
वरुन ते जळ
खाऊन बळेच
सदगदीत झालो
काही दिन चैन
पुढेपुढे त्रास
शोकापूर गेला
खेळात बुडाली
संसारसागरी
करी चमत्कृती
आज तो प्रसंग
लिहून काढला
लहानपणीचे
आहे का अजून
का झाले पाषाण
जगी वावरुन
सोनियाचा घडा
ठेवावा भरुन
सत्स्मृतींची सुधा
प्राशावी पाजावी
गोड आठवणी!
आज नाही साचा
करी माझे मन
प्रेमाने भरलेले
जीवनात माझ्या
आणावी निर्मळा,
प्रेम मानवांना
प्रेम सर्व प्राण्यां
प्रेम देऊ दे गे
पाषाण मृत्कणां
सर्वत्र पाहू दे
वर्षु दे सत्प्रेमा
घळघळे
थोडेसे मी गेलो
पुन:पुन्हा
पडेना जीवास
ओसरला
आठवण गेली
वृत्ती पुन्हा
संस्मृती विस्मृती
अभिनव
पुन्हा आठवला
भरल्या मने
प्रेमळ मन्मन
जैसे तैसे?
भावनाविहीन
इतुकी वर्षे?
मानवी जीवन
सतस्मृतींनी
भरुन ठेवावी
स्नेह्यांसख्यां
लहानपणीचा
राहिलो मी
पुन्हा आज ओले
करी पुन्हा
पुन्हा प्रेमकळा
आठवणी!
प्रेम पाखरांना
देऊ दे गे
झाडा माडा तृणा
देऊ दे गे
मला माझा आत्मा
निरंतर


कवी - साने गुरुजी
कवितासंग्रह - पत्री
- अमळनेर छात्रालय, १९२६