एका दृष्टीनें साहाय्यच केलें आहे !

कान फुटले आहेत का रे तुमचे ? मघांपासून सारख्या मी इकडे हाका मारतों आहे, कुठें होतास रे तूं ? घरांत काय झोपा घेतां सगळें ? जा, आतांच्या आतां गाडी जोडून तयार ठेवायला सांग ! पेन्शन् आणायला जायचें आहे, लवकर मला गेलें पाहिजे ! - हें काय ? आपण कां उठलांत ? अहो, दोघे आपण बरोबरच गाडींत जाऊं. तुम्हांला घरी सोडतों आणि मग मी - आहो कंशाचा राग अन् काय ! चालायचेंच ! भाऊसाहेब, आमचें आपलें हें असें आहे. बोलूनचालून कच्च्या दिलाची माणसें आम्ही ! कितीसा टिकाव लागणार ! झालें, केली बडबड ! पुनर्विवाह करावा, पुनर्विवाह करावा ! अशी हवी तितकी वटवट केली ! मोठ्या दिमाखानें मारे लांबलचक व्याख्यानेंसुद्धा झोडलीं ! पण शेवटीं ? स्वतः वर पाळी आली, तेव्हां घातलें शेपूट ! आणि केलें काय ? तर बारातेरा वर्षाच्या पोरीशीं लग्न ! - नाहीं, तसें नाहीं ! मी आपला स्पष्ट बोलणारा माणूस आहे ! अहो, काय वाटेलतें करा, आमच्यासारखीं ही असायचींच ! आणि खरें आहे ! बोलल्याप्रमाणें सगळेच वागायला लागले, तर उद्यां जगाचा कारभारच आटपेल ! नाहीं का ? ह्यः ह्यः ! - गाडी तयार आहे ? - चला ! - अरे थांब, हा टाइम्सचा अंक, आणि तो स्पेन्सरचा व्हॉल्यूम, हे गाडींत नेऊन ठेव - बाकी भाऊसाहेब, तुम्ही कांही म्हणा, खरें आणि स्पष्ट बोलावयाचें, म्हणजे मीं स्वतः पुनर्विवाह केला नाही म्हणून काय झालें ? काय तेवढें बिघडलें ? अहो, आमच्यापैकी लवकरच कोणी तरी - काय, आलें का लक्ष्यांत ? म्हणजे तुमच्याकरितां सामुग्री तयार करुन ठेवलीच आहे ! अहो तसें नाही असें ! एका दृष्टीनें मी तुमच्या कार्याला साहाय्यच केलें आहे ! हीः हीः हीः - चला ! ....

पाण्यांतील बुडबुडे

अग यमे ! इकडे, इकडे ये ! बघ कशी इथं गंमत दिसते आहे ! - ये, या हौदाच्या कांठावर बसूं अन् थोडा वेळ मौज तर पाहूं ! - अबब ! किती तरी बुडबुडे हे ! तोटीचें पाणी हौदांत पडतेंच आहे, नवे बुडबुडे निघत आहेत, जुने फुटत आहेत, सारखा चालला आहे गोंधळ ! - कायग ! इथं आपण बसल्यापासून किती बुडबुडे निघाले असतील, अन् किती फुटले असतील ? शंभर, पांचशें का हजार ? - किती सांग कीं ? - काय, नाहीं सांगतां येत ? हेट् ! फजिती झाली तुझी ! - हः हः हः केवढा बुडबुडा आतां कांठाजवळ येऊन फुटला ग ! चांगला लिंबायेवढा होता कीं ! - पण येवढा मोठा व्हायला किती तरी लहान, निदान तीसचाळीस तरी, एकमेकांत मिसळावें लागले असतील नाहीं ? - गंमतच आहे ! पहिल्यानें कसा अगदी बारीक असतो ! आणि हळूहळू पुढें जायला लागला कीं, येईल त्याला ममतेनें आपल्यांत मिसळूं देतो ! शेवटी तोच बुडबुडा - बरें का यमे ? - रुपयायेवढा, नाहीं तर उगवणार्‍या सूर्याइतका किंवा चंद्रायेवढासुद्धां मोठा होतो ! - हो, सगळेच मोठे होत आहेत ! आतां तूंच बध कीं, निघाल्यापासून कांठाला येऊन फुटेपर्यत जस्सेच्या तसे - मोठे नाहींत अन् लहान नाहींत - अगदी तिळायेवढाले बारीक किती तरी निघत आहेत अन् फुटत आहेत ! अग, आतांपर्यत लाखों निघाले असतील ! पण त्यांत मोठे होऊन कांठावर शांतपणें डोकें ठेवून फुटलेले किती होते ? एक, नाहीं तर दोन ! संपलें ! - बाकीचे काय ? लडबड लडबड करतात, घाईनें मोठे होतात, अन् फटाफट फुटतात ! - आणि कांहीं तर भारीच वाईट ! एखादा बिचारा कुठें चांगला मोठा व्हायला लागला कीं, त्यांत हे हळूच शिरतात, आणि त्यालाही फोडून टाकतात, अन् आपणही फुटतात ! - पहा, पहा, यमे, आतां नीट पहा अं ! कसा बुडबुडा एकसारखा मिसळत आहे तो ! - अरे वा ! चांगला रुपयायेवढा झाला कीं ! चालला, बघ, कांठाकडे चालला ! मिसळले ! आणखी तीनचार येऊन मिळाले ! ओहो ! कसा खिशांतल्या घड्याळायेवढा झाला आहे ग ? - आला कांठाकडे - अहा ! पाहिलेंस यमे ! - कसा सूर्यानें त्याच्या डोक्यावर हिर्‍यांचा मुकुट घातला आहे तो ? - आला, टेकला कांठाला येऊन !...

रिकामी आगपेटी

हायरे दैवा ! सत्तर मुलें ! - पण सगळीं मला टाकून गेलीं ना ! बाळांनो ! अरे माझ्या छबकड्यांनो ! या ! जेथें असाल तेथून धांवत येऊन मला - आपल्या आईला - एकदां तरी कडकडून भेटारे ! - काय ! काय म्हणतां ? माझी सगळी लेंकरें मरुन पडलीं आहेत ! - हाय ! अहो आणा ! मी आपल्या पायां पडतें ! पण कसेंही करुन त्यांची व माझी एकदां तरी भेट करवा ! त्यांच्या मुखाचें मला शेवटचें चुंबन घेऊं द्या ! - मरायच्यापूर्वी त्यांचे दोन गोड शब्द तरी माझ्या कानी पडूं द्या ! - हाय ! त्यांची व माझी आतां मुळीच भेट व्हायची नाहीं ? ते स्वर्गाला जायला निघाले आहेत ? कोठें आहेत ? अरे बाळांनो ! थांबा ! आपल्या आईशीं जातां जातां दोन शब्द तरी बोला ! - अगबाई ! एकाएकी कसला बरें गोंगाट सुरु झाला ? काय ? माझीं मुलें आली ? कोठें आहेत तीं ? मला नाहीं का - हो दिसायची तीं ? नुसतें त्यांचें बोलणेंच मला ऐकूं येईल ? थांबा ! बाळांनो ! अरे, असा गलका करुं नका ! एक एक जण बोला ! - काय म्हटलेंत ? जगामध्यें गेलां होतां ? अस्सें कां ? जगामध्यें काय पाहिलें ? कसें आहे जग ? बाळांनो ! अशी गर्दी करुं नका ! - सांगा ! नीट सांगा !

' १ - जग कसें आहे म्हणतेस ? अग बाई ! जग म्हणजे भयंकर काळोख आहे काळोख ! आणि काय सोसाट्याचा वारा तो ! अरे राम ! नको रे बुवा पुन्हा आपल्याला तें जग !

२ - नाहीं ग आई ! हा कांही तरीच सांगत आहे झालें ! मी सांगूं का तुला जग कसें आहे तें ? जग म्हणजे निव्वळ चंद्रप्रकाश आहे चंद्रप्रकाश ! काय ती रमणीय बाग ! अहाहा ! पुष्पांच्या मधुर सुवासानें माझा जीव कसा अगदी आनंदानें गुंग होऊन गेला होता !

३ - खरेंच ! जगांतल्या विड्यांच्या धुरानें व शौचकुपांतील नरकाच्या घाणीनें माझा जीवसुद्धां अगदीं गुंग होऊन गेल होता ! ओकून ओकून माझी कोण पुरे वाट झाली ! आणि हा म्हणतो जग मधुर सुवासानें भरलेलें आहे !

४ - कांही नाहीं ! सगळें खोटें आहे ! जिकडे तिकडे पाणीच पाणी ! आणि मध्यें एक दीपगृह ! याशिवाय जगांत दुसरें तिसरें कांहीसुद्धां नाहीं !

५ - अरे काय सांगत आहांत तरी काय तुम्ही ! आई, यांचें तूं कांहीसुद्धं ऐकूं नकोस ! अबब ! काय ती लक्षावधि माणसांची धांवपळ ! सारख्या आगगाड्या येत होत्यां आणि जात होत्या ! त्यांच्या त्या कर्कश ओरडण्यानें व माणसांच्या गोंगाटानें ती प्रचंड इमारत कशी अगदीं गुदमरुन गेली होती ! छे ! छे ! माझें डोकें तर अगदी फिरुन गेलें होते !

६ - ठेवलीं आहेत लक्षावधि माणसें ! जगामध्यें काय तो एकच मनुष्य आहे ! आई, जगांत जिकडे तिकडे डोंगरच डोंगर आहेत ! अहाहा ! काय तें सुंदर व लहानसें देऊळ ! प्रत्यक्ष शांततादेवीच तेथें वास करीत आहे !

७ - कांहीं नाही ! जग म्हणजे निवळ सडकी घाण आहे घाण ! अनंत रोगांनीं कुजविलेल्या देहांतील घाण उपसणें किंवा प्रेतें फाडणें येवढेंच काय ते जगामध्यें आहे !

८ - नाही - नाहीं ! जग म्हणजे दारु आहे दारु ! बिभत्स गाणीं, हसणें - खिदळणें - नाचणें -

९ - अरे वा ! हा तर नाचायला लागला की ! अरे वेड्या ! जगांत तुरुंगाशिवाय दुसरें तिसरें कांहींसुद्धा नाही ! अरे बापरे ! काय तो आरडाओरडा ! आणि काय ते रक्ताच्या चिळकांड्या उडविणारे - व उघड्या देहावर तडातड उडणारे भयंकर फटकारे ते ! नको रे बुवा ! आठवण झाली कीं कसे शहारे येतात अंगावर !

१० - आई ! जग म्हणजे नाटक आहे नाटक ! पोटाची खळगी भरण्याकरितां हंसणें खोटें - रडणें खोटें - आणि प्रेम करणेंही पण खोटें ! समजलीस !

११ - छे ! छे ! भलतेंच कांहीं तरी ! सुस्वर वाद्यें - मधुर गायन आणि शुद्ध पतिपत्नीप्रेम - यांनीच सर्व जग व्यापले आहे ! हार्मोनियम वाजविणार्‍या पतीच्या मानेभोंवती प्रेमानें आपला उजवा हात टाकून व डाव्या हातानें मुलाला कडेवर घेऊन, मधुर कंठांतून सकल विश्वावर गायनामृत सिंचन करणार्‍या त्या प्रेमळ पत्नीला पाहून मला किती आनंद झाला म्हणून सांगूं तुला ! आई ! -

१२ - संपलें कीं नाहीं चर्‍हाट अजून तुझें ? खून ! विश्वासघात ! यांनी सगळें जग भरलें आहे ठाऊक आहे ! अरे, मॅकबेथ नाटकाच्या दुसर्‍या अंकांतील दुसरा प्रवेश वाचून पहा, म्हणजे समजेल मी काय म्हणतो तें ।

१३ - कांही नको वाचायला ! अरे भाऊ, श्रीरामचंद्राशिवाय या जगांत दुसरें कांहीं तरी आहे का ? अहाहा ! काय तें भव्य देवालय ! हजारों स्त्रीपुरुषांच्या हदयांतून बाहेर पडलेला केवढा तो रामनामाचा प्रचंड गजर !

१४ - निवळ कत्तलखाना ! निर्दय खाटकांनी - रक्तांनी भरलेल्या मोठमोठ्या सुर्‍यांनीं - व दुष्ट मांसाहारी लोकांनी सर्व जग व्यापले आहे ठाऊक आहे ! नको ! माणसाच्या तीव्र क्षुधेवर कापायला आणलेल्या निरुप्रदवी पशूच्या आत्म्यांनी काढलेला भयंकर रुदनस्वर ऐकणें नको !

..... हायरे दैवा ! सत्तर मुलें ! - पण सगळीं मला टाकून गेलीं ना ! बाळांनो ! अरे माझ्या छबकड्यांनो ! या ! जेथें असाल तेथून धांवत येऊन मला - आपल्या आईला - एकदां तरी कडकडून भेटारे ! - काय ! काय म्हणतां ? माझी सगळी लेंकरें मरुन पडलीं आहेत ! - हाय ! अहो आणा ! मी आपल्या पायां पडतें ! पण कसेंही करुन त्यांची व माझी एकदां तरी भेट करवा ! त्यांच्या मुखाचें मला शेवटचें चुंबन घेऊं द्या ! - मरायच्यापूर्वी त्यांचे दोन गोड शब्द तरी माझ्या कानी पडूं द्या ! - हाय ! त्यांची व माझी आतां मुळीच भेट व्हायची नाहीं ? ते स्वर्गाला जायला निघाले आहेत ? कोठें आहेत ? अरे बाळांनो ! थांबा ! आपल्या आईशीं जातां जातां दोन शब्द तरी बोला ! - अगबाई ! एकाएकी कसला बरें गोंगाट सुरु झाला ? काय ? माझीं मुलें आली ? कोठें आहेत तीं ? मला नाहीं का - हो दिसायची तीं ? नुसतें त्यांचें बोलणेंच मला ऐकूं येईल ? थांबा ! बाळांनो ! अरे, असा गलका करुं नका ! एक एक जण बोला ! - काय म्हटलेंत ? जगामध्यें गेलां होतां ? अस्सें कां ? जगामध्यें काय पाहिलें ? कसें आहे जग ? बाळांनो ! अशी गर्दी करुं नका ! - सांगा ! नीट सांगा !

' १ - जग कसें आहे म्हणतेस ? अग बाई ! जग म्हणजे भयंकर काळोख आहे काळोख ! आणि काय सोसाट्याचा वारा तो ! अरे राम ! नको रे बुवा पुन्हा आपल्याला तें जग !

२ - नाहीं ग आई ! हा कांही तरीच सांगत आहे झालें ! मी सांगूं का तुला जग कसें आहे तें ? जग म्हणजे निव्वळ चंद्रप्रकाश आहे चंद्रप्रकाश ! काय ती रमणीय बाग ! अहाहा ! पुष्पांच्या मधुर सुवासानें माझा जीव कसा अगदी आनंदानें गुंग होऊन गेला होता !

३ - खरेंच ! जगांतल्या विड्यांच्या धुरानें व शौचकुपांतील नरकाच्या घाणीनें माझा जीवसुद्धां अगदीं गुंग होऊन गेल होता ! ओकून ओकून माझी कोण पुरे वाट झाली ! आणि हा म्हणतो जग मधुर सुवासानें भरलेलें आहे !

४ - कांही नाहीं ! सगळें खोटें आहे ! जिकडे तिकडे पाणीच पाणी ! आणि मध्यें एक दीपगृह ! याशिवाय जगांत दुसरें तिसरें कांहीसुद्धां नाहीं !

५ - अरे काय सांगत आहांत तरी काय तुम्ही ! आई, यांचें तूं कांहीसुद्धं ऐकूं नकोस ! अबब ! काय ती लक्षावधि माणसांची धांवपळ ! सारख्या आगगाड्या येत होत्यां आणि जात होत्या ! त्यांच्या त्या कर्कश ओरडण्यानें व माणसांच्या गोंगाटानें ती प्रचंड इमारत कशी अगदीं गुदमरुन गेली होती ! छे ! छे ! माझें डोकें तर अगदी फिरुन गेलें होते !

६ - ठेवलीं आहेत लक्षावधि माणसें ! जगामध्यें काय तो एकच मनुष्य आहे ! आई, जगांत जिकडे तिकडे डोंगरच डोंगर आहेत ! अहाहा ! काय तें सुंदर व लहानसें देऊळ ! प्रत्यक्ष शांततादेवीच तेथें वास करीत आहे !

७ - कांहीं नाही ! जग म्हणजे निवळ सडकी घाण आहे घाण ! अनंत रोगांनीं कुजविलेल्या देहांतील घाण उपसणें किंवा प्रेतें फाडणें येवढेंच काय ते जगामध्यें आहे !

८ - नाही - नाहीं ! जग म्हणजे दारु आहे दारु ! बिभत्स गाणीं, हसणें - खिदळणें - नाचणें -

९ - अरे वा ! हा तर नाचायला लागला की ! अरे वेड्या ! जगांत तुरुंगाशिवाय दुसरें तिसरें कांहींसुद्धा नाही ! अरे बापरे ! काय तो आरडाओरडा ! आणि काय ते रक्ताच्या चिळकांड्या उडविणारे - व उघड्या देहावर तडातड उडणारे भयंकर फटकारे ते ! नको रे बुवा ! आठवण झाली कीं कसे शहारे येतात अंगावर !

१० - आई ! जग म्हणजे नाटक आहे नाटक ! पोटाची खळगी भरण्याकरितां हंसणें खोटें - रडणें खोटें - आणि प्रेम करणेंही पण खोटें ! समजलीस !

११ - छे ! छे ! भलतेंच कांहीं तरी ! सुस्वर वाद्यें - मधुर गायन आणि शुद्ध पतिपत्नीप्रेम - यांनीच सर्व जग व्यापले आहे ! हार्मोनियम वाजविणार्‍या पतीच्या मानेभोंवती प्रेमानें आपला उजवा हात टाकून व डाव्या हातानें मुलाला कडेवर घेऊन, मधुर कंठांतून सकल विश्वावर गायनामृत सिंचन करणार्‍या त्या प्रेमळ पत्नीला पाहून मला किती आनंद झाला म्हणून सांगूं तुला ! आई ! -

१२ - संपलें कीं नाहीं चर्‍हाट अजून तुझें ? खून ! विश्वासघात ! यांनी सगळें जग भरलें आहे ठाऊक आहे ! अरे, मॅकबेथ नाटकाच्या दुसर्‍या अंकांतील दुसरा प्रवेश वाचून पहा, म्हणजे समजेल मी काय म्हणतो तें ।

१३ - कांही नको वाचायला ! अरे भाऊ, श्रीरामचंद्राशिवाय या जगांत दुसरें कांहीं तरी आहे का ? अहाहा ! काय तें भव्य देवालय ! हजारों स्त्रीपुरुषांच्या हदयांतून बाहेर पडलेला केवढा तो रामनामाचा प्रचंड गजर !

१४ - निवळ कत्तलखाना ! निर्दय खाटकांनी - रक्तांनी भरलेल्या मोठमोठ्या सुर्‍यांनीं - व दुष्ट मांसाहारी लोकांनी सर्व जग व्यापले आहे ठाऊक आहे ! नको ! माणसाच्या तीव्र क्षुधेवर कापायला आणलेल्या निरुप्रदवी पशूच्या आत्म्यांनी काढलेला भयंकर रुदनस्वर ऐकणें नको !

१५ - हा ! हा ! हा ! अरे वेडयांनो ! जग म्हणजे एक सर्कस आहे सर्कस ! पशूंनीच काय, पण माणसांनींसुद्धां, त्या लहानशा वर्तुळामध्यें जगाच्या नियमाप्रमाणें वावरलें पाहिजे ! जरा कोठें चुकायचा अवकाश, कीं बसलेच चाबकाचे फटकारे अंगावर ! तेथें स्वच्छंदीपणाला यत्किंचितसुद्धां वाव नाहीं ! हो !

१६ - कांहीं तरी सांगत आहेस झालें ! सद्गुणी आत्म्यांचा छळ आणि आत्महत्या, यांनींच सगळें जग भरलें आहे ! ' नाहीं रे देवा आतां मला हा छळ सोसवत ! ' असें रडत रडत म्हणून त्या गरीब बिचार्‍या बालविधवेनें कशी धाडकन् विहिरीमध्यें उडी टाकली पण ! जग म्हणजे छळ, निराशा -

१७ - आग ! आग ! अरे बाबा, सगळें जग आगीमध्यें होरपळून - भाजून - मरत आहे ! मनाला - जिवाला - शेवटी देहालासुद्धां आग लागते आग ! शिव ! शिव ! केवढा तो भयंकर अग्नीचा डोंब ! - चार - पांचशे माणसें कशी ओरडून - ओरडून - तडफडून - अखेरीं मेलीं पण !

१८ - नाहींग आई ! ईश्वरभक्तीशिवाय जगांत दुसरें कांहीसुद्धां नाही ! महात्मा ख्राइस्टच्या तसबिरीजवळ गुडघे टेकून - हात जोडून - आणि नेत्र मिटून बसलेली व शांत अशा ईश्वरी प्रेमामध्यें बुडून गेलेली ती चौदा - पंधरा वर्षाची बालिका मीं पाहिली मात्र ! - अहाहा ! त्या वेळेस मला केवढी धन्यता आणि किती आनंद झाला म्हणून सांगूं तुला ! आई -

१९ - अहो धांवा ! डेस्डिमोनेचा खून झाला ! कॉडेंलिया फांसावर चढली ! पांखरें मेलीं - वणवा पेटला ! धांवा ! धांवा !! हाय ! जगांत अन्याय ! अन्याय ।

२० - हा ! हा ! हा ! अरे वेडयांनो ! जग मुळीं नाहींच आहे ! हं ! कसला अन्याय ! आणि कसची ईश्वरभक्ति !

इतर मुलें - नाहीं ! तूं खोटे बोलतोस ! जग आहे ! आम्ही सांगतों जग कसें आहें तें ! ऐका ! ऐका ! गलका करुं नका ! ऐका ! '

आगपेटी - बाळांनो ! अरे थांबा ! असा गोंगाट करुं नका ! हं ! सांगा ! नीट पुनः एक एक जण सांगा ! कसें आहे म्हटलेंस जग ? - सगळाच गोंधळ ! एकाचेंही सांगणें दुसर्‍याच्या सांगण्याशीं मुळींच जुळत नाहीं ! खरें तरी कोणाचें मानूं ! - आणि खोटें तरी कोणाचें समजूं ! काय म्हटलेंस ? तूं सांगतोस खरें जग कसें आहे तें ? बरें तर, सांग पाहूं - आई ! मेलें ! मेलें ! कोणी चांडाळानें मला पायाखाली चिरडली ! मी मेलें !!.....

ओझ्याखाली बैल मेला !

ओ ! आग लागो त्या महत्त्वाकांक्षेला ! आणि त्यांत तळमळणार्‍या, तडफडणार्‍या या जीविताला ! - अरे हा गळफांस काढा - खुंटी नरड्यांत शिरली ! जूं दूर करा - मी मेलों ! - या बैलानें, चांडाळानें छळून किं हो शेवटी मला असें मारलें ! - नको ! ही यातनांची तीव्र ओढाताण ! देवा ! सोडीव आतां लवकर ! आयुष्याचा डोलारा कोसळला ! सोसाट्याच्या झंझावातांत जग गिरक्या घेऊं लागलें ? - विक्राळ अंधकारानें झडप घातली ! जीवा ! जिभेचा अडसर बाजूला काढ, - पहातोस काय ! - कानावर लाथ मारुन, नाही तर डोळे फोडून बाहेर नीघ लवकर ! हा ! नरकांतल्या धडधड पेटलेल्या आगींत अनंत काल उभें राहणें पुरवलें, - पण अंगांत शक्ति नसूनही, मोहक, कामुक अशा महत्त्वाकांक्षेच्या पुरें नादी लागून, कर्रर - कर्रर ओरडून रक्त ओकणार्‍या हाडांच्या सांपळ्यावर प्रचंड ओझीं लादून, तोंडाबाहेर दुःखांनी चघळून चघळून, जिवाचा फेंस काढीत, फरकटत ओढीत नेणारें, देवा ! हें जगांतलें बैलाचे जिणें नको ! अरे मूर्खा, अजागळा, रोडक्या बैला ! ' माझ्या इतर सशक्त सोबत्यांप्रमाणे मी आपल्या मानेवर मोठमोठी ओझीं घेऊन डौलाने, गर्वानें छाती फुगवून - जगांत कां मिरवूं नये ? ' असें पुनः एकदां वर मान करुन मला विचार पाहूं ? आ वासून रस्त्यांत धूळ चाटीत, मरणाशीं ओढाताण करीत कारे बाबा असा लोळत आहेस ? - हाय ! असा हंबरडा फोडून रडूं नकोस ! माझी चूक झाली - राग मानूं नकोस ! ये, मला एकदां कडकडून शेवटची मिठी मारुं दे । मग मी आनंदानें जाईन बरें ?....

कोण मेलें म्हणजे रडूं येत नाही.

कोण हो कोण ? - काय ! अवचितराव करकर्‍यांची सून ? आणि ती एकाएकी कशानें हो मेली ? - वाख्यानें का ? बरें झालें हो ! सुटली एकदांची आपल्या दुःखांतून ! बिचारीचा नवरा वारल्याला दोन वर्षे व्हायला आलीं असतील नाहीं ? - बाई ! बाई !! केवढा आकांत माजला होत्या त्या वेळेला या घरांत ! घरांतल्या बायकांच्या ओरडण्यानें सगळी आळी किं हो गर्जून गेली होती ! आणि आतां ? या सोळा - सतरा वर्षाच्या मुलीकरतां - आनंदीच नाहीं का हिचें नांव ? - बिचारीकरतां या घरांतलें एक चिटपांखरुं तरी आता ओरडत आहे का ? - बरोबरच आहे ! नवरा मेलेली पोर ! हिच्या मरणाबद्दल हो कोणाला वाईट वाटणार आहे ! उलट जें तें हेंच म्हणणार कीं, ' विधवा मेली ना ? बरें झालें चला ! सुटली एकदांची ! ' इतकेंच काय, पण कितीएक तर असेंसुद्धां म्हणायला कमी करीत नाहींत कीं, ' बरें झालें ! आमच्या घरांतला अपशकुन - बरेच दिवस खिळलेली अवदशा लवकरच नाहींशी झाली ' म्हणून ! नवरा मेलेल्या बायका गेल्या, तर त्यांच्याबद्दल हें अशा तर्‍हेचें दुःख जगाला होत असतें ! - सवाष्ण मेली तर ? अहो कशाचें आलें आहे ! तिची लहान मुलेंबाळें जी काय रडतील, गागतील तेवढींच ! बाकी जग तर हेंच म्हणतें, ' सवाष्ण मेली ? भाग्यवान् आहे ! बरोबर कायमचें - अखंड ! - सौभाग्य घेऊन स्वर्गाला गेली !! ' - हं: , पाहिलें तर तें ' अखंड सौभाग्य ! ' नदींत तिच्या प्रेताची पुरती राख विरघळेपर्यतसुद्धा टिकत नाहीं ! लागलीच दुसरी कोणी तरी पाठीमागून धांवत येऊन, झिंज्या धरुन, पाठींत लाथ मारुन, तें ' अखंड सौभाग्य ! ' बिचारीच्या हातांतून हिसकावून घेऊन, पुनः जगांत परत येतेही ! - खरेंच तर काय ! बायकाचें जगणे आणि मरणें, सारखेंच ! - जगल्यास जगा ! मेल्यास मरा ! अहो नाहीं तर, या आनंदीच्या नवर्‍यासाठी, तिच्या सासूसार्‍यांनी कसा पाण्यासारखा पैसा खर्च केला होता ना ? आणि आतां ? नाहीं, तुम्हींच समक्ष पाहिलें आहे म्हणून विचारतें ? अहो ! आनंदीचा नवरा जगावा म्हणून जशी यांनी खटपट केली, तशीच ही एकदांची मरावी म्हणून यंनी निष्काळजीपणाची खटपट केली असेल बरें ! - ती पहा ! ती पहा ! तिला बाहेर आणली आहे ! आई ! आई !! कशी कोंवळी पोर ! कायरे देवा हिला जगांत आणून हिची हौस पुरवलीस ? - तिला पाणी घेतलेली तिची प्रत्यक्ष आईच ना हो ती ? - जावयाकरितां कशी ऊर बडवून किं हो रडत होती ? आणी आतां ? - अहो हिच्या पोटचा गोळा ना तो ? - पण नाहीं, ही मेली म्हणून तिला - प्रत्यक्ष आईलासुद्धां - मनांतून बरें वाटत असेल ! ....

एका नटाची आत्महत्या

ओढ ! जगा, असेल नसेल तितकी शक्ति खर्च करुन ओढ ! - हं चालूं दे ! दांतओंठ खाऊन अगदी जोरानें - अस्सें ! चालूं दे ! - आलों, आलों ! थांबा, भिऊं नका ! - अरे वेडया जगा, कां उगीच धडपडत आहेस ? हं ! नको आपल्या जिवाला त्रास करुन घेऊंस ! माझें ऐक. सोड मला. एकदां दोनदा तूं मला परत फिरविलेंस - काय सांगितलेंस ? काय माझें समाधान केलेंस रे तूं ? निव्वळ आरडाओरडा ! ' वाहवा, वाहवा ! भले शाबास ! खूप बहार केलीस ! ' - बेशरम ! हंसतोस काय ? - अरेरे ! तुझ्या नादीं लागून आजपर्यत या तोंडाला रंग फासला काय - नाचलों काय - रडलों - हंसलों ! - हाय ! जिवाची चेष्टा - या जिवाची विटंबना केली ! नको ! नको !! मला ओढूं नकोस !!! - काय वार्‍याचा सोसाटा हा ! जिकडे तिकडे धूळ आणि पाचोळाच - पाचोळा उडाला आहे ! - अबब ! केवढा प्रचंड सर्प हा ! घाल, खुशाल माझ्या अंगाला विळखा घाल ! अरे जारे ! कितीही जोरानें तूं मागें ओढलेंस, तरी मी थोडाच आतां मागें फिरणार आहे ! खुपस, मस्तकांतून अगदीं पायापर्यत तूं आपला - अस्सा हा ! चालूं दे ! - दंत खुपस ! नाहीं ! मी परत फिरणार नाही जा ! - ओरडा ! मोठमोठ्यानें आरोळ्या मारा ! टाळ्या वाजवा ! नाटकी - ढोंगीपणानें सगळें जग भरलें आहे ! अरे जगायचें तर चांगलें जगा ! नाही तर - चला दूर व्हा ! अरे नका ! माझ्या तोंडाला चुना - काजळ - फांसूं नका ! कोण ? कोण तुम्ही ? मला फाडायचें आहे ? तें कां ? मी कशानें मेलों तें पाह्यचें आहे ? सलफ्यूरिक ऍसिड ! - अहाहा ! काय गार - गार - वारा सुटला आहे हा ! जिकडे तिकडे बर्फच - बर्फ ! अनंतकाल झोंप - चिरकाल झोंप ! - हः हः ! वेडया जगा ! माझीं आंतडी आपल्या कमरेभोंवती गुंडाळून मला मागें खेचण्यासाठीं कां इतका धडपडत आहेस ? अरेरे ! बिचारा रडकुंडीस आला आहे ! काय काय ? माझें आतां गूढ उकलणार ? अहाहा ! - उलथलें ! जग उलथून पडलें ! ओहो ! ....

त्यांत रे काय ऐकायचंय !

पेट्रोल वगैरे आहे ना रे भरपूर ? - ठीक आहे ! तबेल्यांतून आणलीस कीं निघालोंच आम्ही ! - छे हो ! नाहीं जमलें बोवा आज सकाळी फिरायला जायचं ! सगळा वेळ त्या बक्षीस समारंभांत मोडला ! आठ वाजल्यापासूज जें सुरु झालं, तें दहा साडेदहापर्यत चाललं होतं आपलं ! अस्सा कंटाळा आला होता कीं, ज्याचं नांव तें ! - नकोसं झालं होतं अगदीं ! बरं, मधेंच उठून येईन म्हटलं, तर तिकडूनही पंचाईत ! कारण समारंभाची मुख्य देवता .... अध्यक्षच पडलों आम्ही, तेव्हां थोडंच कुठं हालतां येतं आहे ? - हें म्हणा रे, तें म्हणा रे, स .... गळं कांहीं होईपर्यंत मग - शीः ! कसली व्यवस्था अन् काय ! .... चाललं होतं आपलं कसं तरी ! - अहो, मुळीं हेडमास्तरनाच कुणी विचारीना, तिथं कोण जुमानतो अध्यक्षाला अन् फध्यक्षाला ! मारे जोरजोरानं ओरडून बिचारा सांगत होता कीं, ' हें पहा ! हे जे आपले आजचे सन्माननीय पाहुणे आहेत कीं नाहीं, ते या शाळेचे माजी विद्यार्थी आहेत ! फार त्यांना शाळेचा अभिमान आहे ! ' - झा.... लं ! असं म्हणतांच, जो कांहीं टाळ्यांचा, अन् बाकांवर हातपाय आपटण्याचा धडाका सुरु झाला, तो कांहीं .... राम ! राम ! .... पुसूं नका ! म्हटलं आतां शाळा पडते कीं काय होतंय तरी काय ! पुढं हीच रड आमच्याही भाषणाच्या वेळीं ! - अहो, कारटीं आवरतां आवरेनात ! हा उठतो आहे, तो ओरडतो आहे, गोंधळ इथून तिथून ! अन् जरा कांही झालं कीं नाही, कीं टाळ्या अन् दणदणा हातपाय आपटायचे ! - काय हें ! छे बोवा ! आपल्या वेळेला होतं कांहीं असं ? - हेः ! तर्‍हाच कांही वेगळी आजची ! काय पोरं, अन् काय मास्तर ! वा रे वा !! - जाऊं द्या झालं ! सगळीच जिथं घाण .... रॉटन झालं आहे, तिथं काय आपण तरी - चला ! आली मोटार वाटतं दाराशीं - पण हे.... चिरंजीव कुणीकडे निघाले आहेत आमचे ? फिरायला न्यायचं म्हणतों मी त्याला ! - अप्पू, ए अप्पा ! कोणीकडे निघाला आहेस ? ग्राउंडांत - काय असतं रे रोज उठून तिथें ? चल आज बरोबर फिरायला ! - पुरे रे बोवा ! असेल बोलावलं मास्तरांनीं ! - आहे ठाऊक किती ऐकतां तुम्ही तें ! - हँततेच्या ! येवढंच ना ? म ... ग रे काय ! चल ये बैस लवकर ! - भिकार स्काउटिंग तें काय ! अन् त्यांत रे काय ऐकायचं येवढं त्यांचं ! ....

माझी डायरेक्ट मेथड ही !

शंभरापैकीं पंचवीस मार्क ? - कांहीं जिवाला शरम ! जा ! आतांच्या आतां हें कार्ड घेऊन, दाखव तुझ्या त्या मास्तरला नेऊन ! बेशरम ! शिकवतात का हजामती करतात ? - या ! छान झालें ! ऐन वेळेवर आलांत ! पहा हे आमच्या चिरंजिवांचे प्रताप ! इंग्रजींत सारे पंचवीस मार्क ! - काय पोरखेळ आहे ? - मोठा अगदीं तुमच्या शिफारशीचा मास्तर ! कारण तुम्ही आमचे स्नेही - अन् शिक्षणपद्धतीचे अगदी गड्डे - म्हणून तुम्हाला आम्हीं विचारलें ! - तोंडांत मारायला नव्हते कुणी त्या वेळी माझ्या - दरमहा वीस रुपयेप्रमाणें आज अडीचशें रुपये त्या मास्तरड्यांच्या उरावर घातले त्याचें हें फळ होय ? म्हणे नवीन पद्धति ! विद्वान् कीं नाहीं मोठे ! - काल मॅट्रिक झाला नाहीं, तों आज मास्तरच्या खुर्चीवर जाऊन बसतां, काय येत असतं रे तुम्हांला ? - हीच रड तुमच्या त्या सुपरिटेंडटची ! - आज एम. ए. होतो काय, अन् शाळा चालवतो काय ! इकडे पालक तर विचारायलाच नको ! सगळेच अवलिया ! स्वतःला मुलें किती आहेत याची तरी त्यांना शुद्ध असते कीं नाहीं कुणास ठाऊक ! वर आणखी नवीन नवीन खुळें हीं ! आग लावा त्यांना ! यापेक्षां आमची जुनी पद्धति खरोखरच चांगली ! एवढा मोठा ' दाऊ ' चा धडा अवघड ना ! पण एकदां चांगली गालफडांत देऊन, मास्तरांनी इ - एस - टी लावायला सांगितली कीं काय विशाद आहे पोरटें विसरेल ! पक्की जन्माची आठवण ! तें राहिलें बाजूलाच ! आतां धड ए - एस - टी नाहीं, अन् आय - एन् - जी नाहीं ! कारट्यांना पाठ म्हणून करायला नको मुळीं ! - आज त्या मास्तरकडे पाठवून याला वर्ष होत आलें, अन् खरोखर सांगतों - चेष्टा नाहीं - या टोणग्याला सी - ए - टी कॅट करतां येत नाही ! - तेव्हां नांव काढूं नका तुम्ही अगदीं ! - ' नवीन - नवीन ' म्हणतां तुम्ही हें ! पण सगळें फुकट - ऑल बॉश - आहे ! - तें कांहीं नाहीं ! यापुढे माझी डायरेक्ट मेथड आतां ही - उठतांक्षणींच कांही अपराध न केल्याबद्दल पांच छड्या, अन् निजण्यापूर्वी अपराध केल्याबद्दल पांच छड्या ! रोजचा हा खुराक ! मग पहातों कसा पोरटीं अभ्यास करीत नाहींत !....

यांतही नाहीं निदान - ?

यंदा नाहीं म्हणजे मग कायमचेंच नाहीं ! कारण कांहीं जमण्यासारखें असलें, तर तें याच वर्षी. नाहीं तर .... हो, तें खरें ! नाहीं म्हणतों आहे कुठें मी ! मार्क कमी पडले आहेत, दोन तीन विषयांत नापास झालों आहें, सर्व कांही कबूल आहे. पण .... मी तरी काय बरं करणार ? गेल्या सबंध वर्षात कोण माझी ओढाताण आणि दुर्दुशा झाली म्हणून सांगूं ! - वडलांचा तर पत्ताच नाहीं ! - कोणास ठाऊक कुठें गेले आहेत ते ! रात्री एक दिवस घरांतून नाहींसे झाले - अहो छे ! कांही भांडण नाहीं अन् कांही नाहीं ! दैव ओढवलें इतकेंच ! - झालें ! वडलांच्या शोधांत कुठें आहोंत, न आहोंत तों एक दिवस सकाळी आपळी मेहुणा गेल्याची बातमी ! भोराहून इकडे पुण्याला येत होते, तों गाडीवानाला म्हणतात रस्ता नीट दिसला नाहीं, अन जी गाडी भलतीकडे उताराला लागली, ती उपडी होऊन, पार कोणीकडच्या कोणीकडे फेकली गेली ! गाडीवाला काय तो कसाबसा जिवंत निघाला, बाकी सगळीं माणसें.... माझा मेव्हणा, त्याचा एकुलता एक बरोबरीचा मुलगा, सर्व कांहीं निकाल ! बहीण इकडे आजारी म्हणून हवा पालटायला आलेली, कळतांच जी तिची वाचा बसली, तों अद्यापपर्यंत एक शब्द नाहीं ! विचारलेंच कोणी कांहीं, तर तोंडाकडे पहाते, आणि रडूं लागते धळधळां ! - आहे ! आई आहे घरांत ! पण ती तरी काय करते बिचारी ! धीर तरी तिनें कोठवर द्यायचा ? - बरं, वडलांच्या आणि मेव्हण्यांच्या या प्रसंगांतून आम्ही कुठें हातापाय हालवतों आहोंत तों .... महिना पंधरा दिवसांचीच गोष्ट ! काय बाबाला बुद्धि झाली कुणास ठाऊक ! बंधुराज आमचे सहज कोणाबरोबर तरी पोहायला म्हणून गेले, तेही.... तिकडे कायमचेच ! - घरांत मिळवता.... आधार असा तोच काय तो उरलेला ! पण तोही असा .... तेव्हां कशाची प्रिलिमिनरी, अन् कसला अभ्यास होतो नीट ! त्यांतूनही करायची तेवढी धडपड केली मी ! आणि याहीपुढें .... येवढें सांगतों मी आपल्याला कीं, जर मिळाला फॉर्म, तर तो .... वाया नाहीं जायचा ! कारण.... काय असेल तें असो ! सारखें मला आपलें वाटतें आहे येवढें खरें ! कीं सगळीकडून असें .... इथें नाहीं, तिथें नाहीं, चोहोंकडूनच जर असें अपयश, तर .... मी म्हणतों .... देव यांतही नाहीं निदान मला ? ....

पंत मेले - राव चढले

[ पंतांच्या घरीं ]

.... असें काय ? सोड मला ! चिमणे, असें वेडयासारखें काय करावें ! रडतेस काय ? जा ! दार लावून घे - घरांत आपला गोपूबाळ निजला आहे ना ? त्याच्याजवळ जाऊन बैस हं ! रडूं नकोस, जा ! - आई आबासाहेबांकडे भात सडायला गेली आहे, ती आतां इतक्यांत परत येईल ! जाऊं मी ? रडायची नाहींस ना ? भूक लागली आहे म्हणून का तूं रडतेस ? - असें काय ? चिमे, मी येईपर्यंत तूं अगदी गप रहा हो ! - आईनें दळून ठेवलेलें हें पीठ यमुनाबाईच्या घरीं पोंचवितों, आणि तसाच माधुकरी मागून मी लवकरच परत येतों ! मग माझ्या ताईला भात, वरण, भाकरी - माधुकरी म्हणजे काय ? ताई ! माधुकरी मागणें म्हणजे भीक मागणें हो ! - लोक आपल्याला भिकारी म्हणतील ? म्हणूं दे ! बाबा देवाच्या घरीं गेले आहेत; त्यांनी देवाला सांगितलें म्हणजे मग देव आपल्याला श्रीमंत करील ! - बाबा केव्हां येतील ? छे ! ते आतां कुठलें यायला ! हें बघ ताई ! तूं बाबांच्याबद्दल पुनः कधीं आईला विचारुं नकोस हो ! ती किं नाहीं लागलीच रडायला लागते ! कोण आई ! केव्हां आलीस ? हें ग काय ! - आई ! आई !! कां ग अशी एकदम मोठमोठ्यानें रडायला लागलीस ? मी माधुकरी मागायला जातों म्हणून ? होय ? - पण आई ! तूं नाहीं का ग लोकांची भांडी घांशीत - दळण दळीत - धुणें धुवीत ? तसेंच मी - आई ! गोपू उठला वाटतें, जा तूं आतां घरांत ! - मी आज नको गोपू उठला वाटतें, जा तूं आतां घरांत ! - मी आज नको जाऊं म्हणतेस ? कां बरें ? ऊन फार पडलें आहे, आणि माझे पाय फार पोळतील म्हणून ? असूं दे कीं ! मी पळत पळत जाऊन लवकर परत येतों ! जर आतां मी गेलों नाहीं तर गोपू, चिमी, तूं, मी, सगळे जण आपण भूक लागून रडायला नाहीं कां लागणार ? मग आपल्याला कोण बरें खाऊं घालील ? आई ! मी आत्तां जाऊन येतों, सोड मला !....

[ रावांच्या घरीं ]

.... खाऊ ! अरे पेढे आणले आहेत पेढे ! थांबा, थांबा ! अशी घाई करुं नका ! सगळ्यांना देतों बरें मी ! आधीं देवाला नैवेद्य दाखवूं ! आणि मग - हो, हो ! तुला आधीं देईन सोने मी ! मग तर झालें ! - पाणी आणलेंस ? शाबास ! हं, सोने, बापू, देवाच्या पायां पडा, आणि म्हणा ' जय देवबाप्पा ! असेच सुखाचे दिवस आम्हांला वरचेवर दाखवीत जा !' - अस्सें ! शाबास ! हं, हे घे सोने, तुला चार, आणि हे बापू, तुला चार, झालें ना आतां ? - कोण आहे ? रामभाऊ ? अरे वाः ! तुम्ही तर अगदीं वेळेवर आलांत बुवा ! हं, हे घ्या, - आधी खा मुकाट्यानें ! मग कारण विचारा ! मला पांच रुपये प्रमोशन झालें पगार वाढला, त्याचे हे पेढे ! समजलें ? अरे बापू ! आतां हे आंत घेऊन जा ! आणि इकडे बघ, आपल्या त्या गोविंदरावांना, आपासाहेब कर्व्याना, झालेंच तर माडीवरच्यांना, सगळ्यांचा घरी आतांच्या आतां जाऊं द्या म्हणावे ! समजलें ना ? नको, नको, मला नको ! अहो हपिसांत मीं पुष्कल खाल्ले आहेत ! - मंडळी ऐकेचनात ! तीन रुपयांचे पेढे द्यावे लागले मला ! - म्हटलें जाऊं द्या ! मंडळी आपली आहेत ? आणि पुनः असे आनंदाचे प्रसंग वरचेवर थोडेच येत आहेत ? - बरें झालें चला ! इतके दिवस आशेनें रात्रंदिवस वाट पाह्यल्याचें परमेश्वरानें शेवटीं सार्थक केलें ! अहो, पंधराचे वीस व्हायला सहा वर्षे लागली - सहा वर्षे ! नुकतेच आमचे दिवाकरपंत मेले, आणि त्यांची ही जागा मला मिळाली, बरें ! - असो, ईश्वराची कृपा होती म्हणून हे तरी दिवस दिसले ! हो ! करतां काय ? - बरें आपण आतां मुंबईला कधी जाणार ? - रविवारची ना ? मग हरकत नाहीं ! कारण मी परवांच्या दिवशीं श्रीसत्यनारायणाची पूजा करण्याचें योजले आहे ! तेव्हं म्हणतो, प्रसाद घेऊन मुंबईला जा ! - ठीक आहे ! अहो, परमेश्वरांची कृपा असली तर उत्तरोत्तर आपल्याला आणखीही असेच सुखाचे दिवस येतील ! काय ? म्हणतो तें खरें आहे कीं नाहीं ?....

पोरटें मुळावर आलें !

म्हणजे ! म्हणतेस तरी काय ? अग, काल त्याला दारावरुन जातांना मी पाहिला ! अन् तूं म्हणतेस, - चल ! कांही तरी सांगते आहेस झालं ! तसे नाही ग, तूं खोटं सांगतेस असं नाहीं म्हणत मी. पण बाई, असं होईल तरी कसं ? काल संध्याकाळी तो चांगला होता ना ? मग ? - आतां तूंच तर म्हणालीस, की ' रात्री चांगला जेवला, बाहेरुन फिरुन आला, ' अन् मग एकाएकींच हें ! - अरे ! अरे !! शेवटीं अफू खाऊन मेला ना ! - कसं तरणं ताठं पोर ! अन् काय ग त्याला आठवलं हें ! - खरंच का ? कुणाची चोरी केली होती त्यानं ? त्या .... यांची ? काय बाई तरी ! पण मी म्हणतें जीव द्यायचं काय येवढं - आपल्याला धरतील, अन् तुरुंगांत टाकतील म्हणून का? - काय - ही - संगत ! संगत भोंवली बरं त्याला ही ! - सदा मेली ती दारु अन् जुगार ! होतं नव्हतं त्याचं वाटोळं केलं, अन् शेवटीं बिचारा अस्सा जिवानिशीं गेला - अग, परवाच तो मरायचा ! या कोपर्‍यावरचीच आपल्या गोष्ट ! अंधारांत - रस्यांत आपला हा झिंगून पडलेला ! त्या टागेवाल्याची नजर केली, म्हणून बरं ! नाही तर त्याच वेळेला याचं भरायचं ! बिचारी बायको मात्र फुक्कट बुडाली हो ! - सारखी रडते आहे ना ! - रडेल नाहीं तर काय करील ? - कोणाचा आधार का आहे तिला आतां ! सांग ! - बरं, का ग, तिला कांही पोरबाळ ? - कांही नाही ना ? - बरं, कांहीं दिवसबिवस तरी ? - लोटले आहेत ना पांचसहा महिने ? - असो चला ! तेवढाच तिच्या जिवाला आधार ! - हो, तें तर खरंच ग ! आलं पोरटं तें बापाच्याच मुळावर ! ...

झूट आहे सब् !

किती ? - बारा वाजले ! - हेः ! भलताच उशीर झाला आपल्याला ! वाद करायला बसलें, कीं वेळेचं भानच राहत नाहीं बोवा ! - अरे असें काय ! चार कोळसे टाक आणखी बंबांत कीं आतां - हां हां म्हणतां - पाणी तापेल ! उगीच वेळ गेला झालं ! बरं, इतका काथ्याकूट करुन निष्पन्न कांहींच नाहीं ! - ओ हो ! काय ठिणग्या उडाल्या रे या ! ती पहा ! किती उं.... च उडाली आहे ! - पण आ .... लीच शेवटी खालीं ! - लहानपणीं विझली काय, किंवा मोठेपणीं - उंच जाऊन विझली काय, दशा शेवटीं एकच ! - म्हणजे फरक जगली किती हाच काय तो ! एकदां ठिणगी विझली .... लक्षांत आलं का ?.... प्राणी मेला, कीं संपलं सगळं ! - हो हो, सगळं संपलं ! - नाहीं रे बोवा ! कांहीं पुनर्जन्म नाहीं, अन् कांही नाही ! - असतं तसं कांहीं, तर तुझा तो शेक्सपीअर नसता कां आला पुन्हा ? चक्क येऊन सांगितलं असतं कीं, ' हीं नाटकं माझीं आहेत, मीं लिहिलेलीं आहेत ! कांहीं कुणा बेकनचा अन् फिकनचा संबंध नाहीं ! ' कशीं छान सुंदर नाटकें ! आणि तीही कांहीं थोडीथोडकी नाहींत ! ' सोडील होय कोणी ? - पण पत्ताच जिथं नाही त्याचा, तेव्हां तो पुन्हा येतो कशाचा अन् जातो कशाचा ! - हो हो, आहे ना स्वर्गात ! जा, आणा जाऊन मग ! - ठेवला आहे, स्वर्ग अन् नरक ! थोतांडं सगळी ! - अरे कुठला घेऊन बसला आहेस आत्मा ! - काय, आहे तरी काय तो ? - वारा ? का प्रकाश ? - हां, वार्‍यामध्यें किंवा प्रकाशांत मिसळणें, हें जर तुमचें स्वर्गानरकाला जाणं असेल, तर मात्र कबूल ! कारण मग राजश्री मनोविकार कुठले आले आहेत तिथं ! - तें कांही नाहीं ! तुमचा तो आत्मा कीं नाहीं, देहांत आहे तोंवरच त्याची प्रतिष्ठा ! - हो मग ? नाहीं कुठं म्हणतों आहें मी ! देहाचंही तेंच आहे ! दोघं जोंपर्यंत एकत्र तोंपर्यत ती एकमेक जिवंत ! - मेलं कीं दोन्हीही गेली पार ! मागमूस नाही कुठं मग ! - तेंच तर बाबा म्हणतों आहें मी, कीं जेवढे म्हणून प्राणी जन्माला येतात ते सगळे इथून तिथून नवीन ! आणि शेवटही त्यांचा .... ! बरं का ? शेवटही पुन्हा सगळ्यांचा एकच ! - मग पाप करा, नाहींतर पुण्य करा ! - स्वर्ग, नरक आणि तुझा तो पुनर्जन्म, सगळें - सब कांहीं झूट आहे ! ....

कशाला उगीच दुखवा !

अहो कोण विचारतो हेडक्लार्कला ! कसे दिवस काढीत आहोंत हें आमचें आम्हांलाच ठाऊक. म्हणायला हेडक्लार्क ! सत्ता पाहिली तर काडीइतकी देखील - घ्या, पान घ्या - बा ! नानासाहेब ! हें काय बोलणें ! अहो परिचय म्हणजें कांही थोडाथोडका नाहीं ! डलर्ड हायस्कुलांत असतांना रोज मधल्या सुट्टींत - आठवतें का ? - आपण एकत्र बसून चिवडा खाल्लेला आहे ! मोठे गमतींत दिवस गेले नाहीं ? - कोण सुंदरे ? काय आहे ग ? मला खालीं बोलावलें आहे ? आलों म्हणावें अं ! - कांहीं विशेष नाहीं. बसा. जरुरीचें काम आहे ? मग काय बोलणेंच खुंटलें ! भेट का ? सकाळी किंवा रात्री - केव्हांही होईल. - नको ! तें नको आतां सांगायला ! नव्याण्णव हिश्शांनी हपीसांतली जागा ही तुमच्याच मुलाला मिळेल ! कांही काळजी करायला नको, समजलें ना ? - चाललेंच आहे ! यांत कशाचे आले आहेत उपकार ! - मोठा त्रास आहे ! हपीसांत कामाची दगदग, आणि घरीं यावें तर हा त्रास ! कोण पाहिजे ? - हो ! या बसा. मलाच आप्पासाहेब म्हणतात. काय काम आहे आपलें ? - भेटले होते खरेच. काल संध्याकाळींच त्रिंबकराव मला भेटले होते ! आपलें आडनांव काय - पोंकशे नाही का ? अस्सें ! यंदांच एस. एफ. पास झालांत वाटतें ? - टाइपराइटिंगसुद्धां येतें ! मग हो काय ? फारच चागलें ! अर्ज पाठवून दिला आहे ना ? - झालें तर ! अरे ! हें काय वेडयासारखें ! उठा, उठा. रडूं नका ! मिळेल नोकरी, - काय आहे तिच्याच मोठें ! अहो, लागलें नाहीं कोणाच्या ? - सगळ्यांच्या पाठीमागें द्रारिद्य लागलें आहे ! - जा ! मनाला काही वाटूं देऊं नका. तुमच्याकरितां मी लागेल तितकी खटपट करीन बरें - एकदां हो म्हणून सांगितलें ना ? जा आतां - काय पहा ! या पोटानें माणसाला कसें अगदी भंडावून सोडलें आहे - रडायला लावले आहे ! - येवढ्याचकरितां का खाली हाक मारीत होतां मला ? अबब ! किती फोडी रे या ! कटकट कोठली ! हपीसांतल्या जागेकरितां आतांपर्यंत शंभर जणांच्या खेपा झाल्या असतील ! - खरेंच, गोडीला आंबे मोठे छान आहेत नाहीं ? - तें कांहीं नाहीं मोरु, उद्यां तुला साहेबापुढें उभा केलाच पाहिजे. नाहीं तर - हं, अरे खाल्ल्या म्हणून काय झालें ! आणखी दोन फोडी घे - मूर्ख कोठले ! प्रत्यक्ष मुलाला टाकून माझ्या हपीसांतील जागा दुसर्‍याला मी मिळूं देईन कसा ? इतकें कसें यांना - हो, तें तर खरेंच ! आपलें हो - ला हो म्हणावें, सोडून द्यावें ! कशाला उगीच कोणाला दुखवा ! ....

शिवि कोणा देऊं नये !

लेका नीट म्हण ! अशी रडल्यासारखी काय कविता म्हणतोस ? तुझ्या वरच्या मुलानें नाहीं, कशी छान गळ्यावर म्हटली ती ! - चल आटप् , म्हण पुनः नीट गळ्यावर ! म्हण, - ' शिवी को - णादे - ऊन - ये, ' - पाहा ! आहे ? लागला पुनः कुत्र्यासारखा रडायला ! चल इकडे ये, म्हसोबा ! तुला चांगला सडकला पाहिजे ! गुलामा ! चल आटप् ! - अस्सं ! लक्ष द्यायला नको, नुसता रेडयासारखा माजला आहेस ! जा, बाकावर उभा रहा ! उद्यां जर कविता नीट म्हटली नाहींस तर दाखवितों कशी सूर्याची पिल्लें आहेत तीं ! - काय आहे ? काय गडबड आहे ? काय झालें रे ? - तुला शिवि दिली ? कुणी ? - त्या आगाशानें का ? चल उभा रहा रे आगाशा ! गोखले, तुला काय शिवी दिली रे या म्हारड्यानें ? अरे टोण्या ! तूं याला गाढव म्हणालास का ? चल इकडे ये ! - इरसाल ! - चांगला अस्सा हात पुढें केलास तर मरशील का ? अं ! कोंबडीच्या, तूं याला काय म्हणून गाढव म्हणालास रे ? धेडा ! तूं कोण त्याचा बाप, का आजा, का मास्तर ? - चूप रहा, रडूं नको ! गाढवाच्या लेका, पुनः देशील का कधीं कोणाला अशा शिव्या ? डांबीस कुठला ! - शाळेंत येऊन हेंच शिकलां वाटतें ? - शिवी कोणा देऊं नये, ही कविता, काल जी येवढी घसाफोड करुन मी समजावून दिली, ती कशाकरतां रे ? तुम्ही अशा शिव्या द्याव्या म्हणून होय ? - जा ! जागेवर बैस ! गाढवा, पुनः अशा शिव्या तर दे कोणाला, कीं पायांपासून डोक्यापर्यत चांगला फोडून काढतों ! - हं, चल रे भागवत, उभा रहा कविता म्हणायला ! इब्लिस कारटीं ! शिंची गुडघ्यायेवढीं झालीं नाहींत, तों लागली आपलीं मोठ्या माणसासारखीं शिव्या द्यायला !

काय ! पेपर्स चोरीस गेले ?

तर काय हो ! जिवावर केवढी थोरली धोंड आहे माझ्या ! एक नाहीं दोन नाहीं, आठ तुकडयांचे दणदणीत पेपर्स ! शिवाय प्रत्येक तुकडींत चाळीस पंचेचाळीस काटी ! रोज एक गठ्ठा म्हटला, तरी दिवस पाहिजेत आठ ! अन् राहिलेत सारे चार ! - तितकेहि नाहींत ? अरे म्हणजे म्हणतां आहां काय तुम्ही ! बेडबडि तर नाहीं लागलें ! - एकवीस तारीख आज ? - छेः ! भलतेंच कांहीं तरी ! आणा पाहूं ती डायरी इकडे ! - उगीच आपलें कांहीं तरी .... अरे भाई, खरेंच कीं, हें तर वीस तारखेचें पान ! धडधडीत मीं लिहिलें आहे - हो, हो, अगदी शंकाच नको ! बापरे ! आज एकवीस तारीख, आणि उद्याला तर हें खलास व्हायला हवें ! राम राम ! प्राण खातील माझा आतां ! काय, करुं तरी काय आतां ! - हो, रात्रीचे आतां आठ वाजलेले, अन् सकाळींच उद्यां आठाला सगळे हजर करायचे ! तेव्हां काय जीव देऊं इथं ? - बरं, आता रातोरात बसून तपाशीन म्हटलें तर पोरटयांनी थोडं का हो लिहिलं आहे ! - आग लागो त्या पेपरांना ! नाहींसे कुठें होतील तर देव पावेल ! हो, आतां मी तरी .... अरे कोण तिकडे, काय बडबडतां आहां रे ? गोंगाट कसला येवढा ? - काय .... काय .... म्हणतोस विष्ण्या ? अरे ! काय सांगतो आहेस तरी काय ! पेपर्स चोरीस गेले ? चल ! कांही तरी बरळतो आहेस झालें ! गाढवा ! पेपर्स का कधीं चोरीस गेले आहेत ? - थांब, मीच उठून .... माय गॉड ! खरेंच कीं ! पार सगळेच्या सगळे गठ्ठे .... वा, वा ! फारच छान झालं ! पेपर्स चोरीस गेले ! बस, बस ! केवढा आनंद .... काय आनंद झाल आहे म्हणून सांगूं ! जा जा, पळ लवकर ! आधीं चहा ठेवायला सांग ! - आणि हें बघ विण्या ! साखर थोडी जादा ढकलायला सांग ! बस ! आज मैं तो बादशहा हूं ! - अरे ! काय, मांडलें आहेत काय तुम्ही ! इतक्या लवकर चहा आणलास ? - आधींच ठेवला होता होय ? शाबास ! हुशार आहांत रे सगळे तुम्ही ! पण काय रे ! हें सगळें स्वप्न तर नाहीं ना ? नाहीं तर .... हो बाकी लागतो आहे खराच .... हाताला चांगलाच पेला कढत लागतो आहे ! आणि वास काय झकास सुटला आहे ! रंगसुद्धां खुलून आला आहे कीं ! - थांब, बेटा विष्णु ! मला एकदां चांगला मनापासून .... अस्सा अगदीं हातपाय ताणून आ .... आळस - अरे ! का .... काय रे हें ! अरे काय माझ्या टाळक्यांत पडलें हें ! - हर हर ! हे तर पेपर्स ! आणि मघांशी चोरीस गेले ते ? - स्वप्नांतच का ? ....

नासलेलें संत्रें

ठरलेलेंच ! आम्ही असेंच हाल हाल होऊन - तडफडून मरायचे ! - छान झालें ! असेंच पाहिजे ! काय जोरानें त्यानें मला भिरकावून दिलें पण ! रागानें लाल झाला होता ! - अहो बरोबरच आहे ! नासलेलीं संत्रीं ! चांगल्या संत्र्यांमध्यें पाहिजे आहेत कशाला ? त्यांना असेंच झुगारुन दिलें पाहिजे ! चांगली तुडवून - डोक्यांत व अंगांत खिळे ठोकून - जाळून पोळून मारलीं पाहिजेत ! नाही तर ? अहो ही जिवंत विचारांनीं सडून - भणाणून गेलेलीं संत्री ! - जुलमी जगाला गोड मानून त्यांत आंबून - कुजून मेलेल्या संत्र्यांना आपल्यासारखींच स्वतंत्र व ईश्वरी विचारांनीं जिवंत करुन - त्यांना नाचायला लावतील ! आणि मग ? जिकडे तिकडे प्रलय होईल ! जिवंत हदयांना पिळून काढून त्यावर मस्त होऊन बसलेलें हें जुलमी जग पार उलथून पडेल ! आणि सर्वत्र ईश्वरी साम्राज्य सुरु होईल ! - पाहिलेंत ? तीं मार्केटांत डौलानें बसलेली संत्रीं माझ्याकडे पाहून कशी हंसत आहेत ! - हंसा ! खुशाल हंसा ! - मी दुर्दैवी ? तें काय म्हणून ? आणी तुम्ही काय असे मोठे सुदैवी लागून गेलां आहांत ?अरे ! जगांत येऊन फार झालें तर सात नाहीं तर आठ जिवांना तुम्ही पोसाल ! पण मी येथें एकटा हजारों जिवांना पोशीत आहें ! तुम्ही जगाचे गुलाम ! तुमच्यासारखीं लक्षावधि संत्रीं जग तेव्हांच गट्ट करुन टाकील ! - छाती नाहीं ! माझ्याकडे आ वासण्याची जगाची छाती नाहीं ! माझा प्रत्येक दाणा ईश्वरी तेजानें वळवळणारा आहे ! तुमचे सगळे दाणे - सर्व विचार - एकसारखे येथून तेथून पार मेलेले ! - ' नासलेली संत्नीं ! ' थांबा ! आम्ही नासलेलीं संत्रींच जुलमी जगाच्या पोटांत शिरुन सर्व जग लवकरच पेटवून देऊं ! - चढवा ! प्रेमानें नासलेल्या भगवान् खाइस्टला एक - नाही पन्नास वेळां क्रूसावर चढवा ! तुमचीं बिंगें बाहेर फोडणार्‍या महाकवि डँटीला खुशाल हद्दपार करा ! वाटेल तसा सैतानी धिंगाणा घाला ! पण ध्यानांत ठेवा ! लवकरच सर्व जगाला स्वातंत्र्याची - प्रेमाची - आग ! आग लागेल !! ....

स्वर्गांतील आत्मे !

कंटाळा आला बोवा आपल्याला इथचा ! - हो तर काय ? रोज तेंच, तेंच ! अग, काडीइतकासुद्धां फरक नसावा ? - उठल्या - बसल्या तें अमृत ढोसावें, आणि खुशाल टोळासारखें आपलें भटकावें ! कांहीं उद्योग दुसरा ? - छे छे छे !! ओकारी आली बोवा आपल्याला येथची ! असार ! असार आहे हा स्वर्ग निव्वळ ! - तेंच कीं ! सदा म्हणे आपला आनंद ! एक वृत्ति ! केव्हां संपते आहे कुणास ठाऊक ! - आतां थोडी कां वर्षे झाली असतील इथें येऊन ? - पण कांहीं आहे का फरक ? हें आपलें नंदनवन, होतें तस्सें आहे ! - नादीं लागलों ! आणि फुकट इथें तडफडायला आलों ! - चोर कुठले ! म्हणे ' स्वर्गात जा म्हणजे शांति मिळेल ! ' - वा ! काय छान शांति मिळते आहे इथें ! एकाला म्हणून करमत असेल तर शपथ ! नकोसें झालें आहे अगदीं ! - हें ग काय ? तूं तर रडायलाच लागलीस ! उगी ! - जाऊं ! लवकरच आपण मृत्युलोकांत जाऊं बरें ! तिथें मग आपल्याला सुंदर सुंदर देह मिळतील ! आणि मग काय महाराज ! - हंसली रे हंसली ! - अग तें कांहीं पुसूं नकोस ! देहलोकची मजा कांहीं और आहे ! घटकेंत आनंद आहे, तर घटकेंत दुःख आहे ! चाललें आहे ! शेंकडों वृत्तींत जिवाला बागडायला सांपडतें ! आणि हें कशामुळें ? - तर हें सगळें देहामुळें बरें का ! - आणि हो ! सगळेंच तिथें अस्थिर ! त्यामुळें अश्शी माणसाची परीक्षा होते कीं, ज्याचें नांव तें ! चांगला तावून सुलाखूनच निघतो ! उगीच नाहीं मृत्युलोक ! - बरें का ? - म्हटलें खरी मुक्ति तिथें आहे माझे बाई ! - नाहीं तर इथें ! पडा सदा आनंदांत कुजत ! - मृत्युलोकाशिवाय नाहींच तें ! सुख खरें तिथें ! अग आपलेंच काय, कंटाळा आला कीं देवसुद्धां जातो तिथें ! उगीच नाहीं अवतार घेत ! ....

कारण चरित्र लिहायचें आहे !

चरित्र काय पुढच्या अंकांत देणार आहांत का ? - छान बाळाभाऊ म्हणजे नामांकितच लेखक ! अहो वा ! त्याचा माझा स्नेह लहानपणापासूनचा ! - लंगोटीमित्रच आम्ही ! त्यामुळें हवी तितकी माहिती मला देतां येईल ! - हां, तेवढें मात्र विचारुं नका ! लेखनांत काय त्यानें तेज दाखविलें असेल तेंच ! बाकी मनुष्य आपला - तुमच्या आमच्यांतल्या गोष्टी या - मनुष्य आपला असा तसाच ! - अहो स्वभाव काय, अन् वर्तन काय ! गोंधळ ! काय सांगायचें तुम्हांला ? सरळपणा म्हणून यत्किंचित् नाहीं ! कधीं कोणाचे पैसे घेतले, आणि ते बोवा परत केले आहेत, नांव नाहीं ! याचे घे, त्याचें घे असें करुन सातआठ हजारांला तरी त्यानें बुडविलें असेल ! शिवाय लोकांची पुस्तकें दाबली ती वेगळीच ! हा जिथें साधा व्यवहार, तिथें काय बोलायचें आणखी ! हीच तर्‍हा व्यसनाची ! अहो, परवां मरायच्या आधीं महिना दोन महिन्यांतली गोष्ट ! दिवसाढवळ्या, अगदी भर चौकांत एक टांगेवाल्याशीं मारामारी केली ! बोला आतां ! - अहो, कसचें कारण अन् काय ! यथास्थित झोकली होती झालें ! - नीट नोकरी नाहीं, धंदा नाहीं, सदा चहा आणि विडया ! रोज उठून घरांत भांडणें ! - कां नाही व्हायची ! वेळ नाहीं, अवेळ नाहीं, येईल त्याच्या नरड्यांत चहा ओतायचा ! कांही त्याला सुमार ? - आपलें बोलायचें किंवा लिहायचें नाही इतकेंच ! बाकी अशा एक एक गोष्टी आहेत कीं, - चांगलें बाबांचें लग्न करुन दिलें, पण घटकाभर पटेल तर शपथ ! कारण बाहेर यांचा रोमान्स बोकाळलेला ! शेवटीं एक दिवस नवराबायकोची अशी जुंपली कीं काहीं पुसूं नका ! - झालें ! पुढें काय ? ती उठून बापाच्या घरी चालती झाली, आणि हें काय ? - यांची उप्पर मिशी ! कारण, गेली, तर गेली ! नाकावर टिच्चून दुसरें लग्न करीन मी ! - आणि ठणठणीत केलें लग्न ! तेव्हां अशा या भानगडी, पण लिहून थोडेंच चालतें आहे ? तिथें म्हणजे, ' यांना दोन बायका होत्या ही गोष्ट खरी. पण पहिलीला मूल होईना, तेव्हां ती सारखी झुरणीस लागली ! इतकी कीं, शेवटीं तिनें अंथरुण यांनीं दुसरें लग्न करावें ! शेवटीं अगदीं निरुपायानें - कारण लग्न केलें ! ' - म्हणजे अशा तर्‍हेनें सगळें फिरवून - कारण चरित्र लिहायचें आहे, तेव्हां तें -

फाटलेला पतंग

छे ! आतां कोठून मी धड व्हायला ! अशा फाटलेल्या स्थितीतच फडफड - रडरड - करीत मला किती काल कंठावा लागणार आहे, तें एका ईश्वरालाच ठाऊक ! - अहो ! नका ! त्या आकाशाकडे पाहूं नका ! हरहर ! हेंच निरभ्र आकाश निराशेची घरघर लागलेल्या प्राण्यालासुद्धा, गोड - सुंदर - अशीं मोठमोठीं स्वप्नें पाडून - बिचार्‍याला नादीं लावून - कधीं म्हणून लवकर मरुं देत नाहीं बरें ! अशा स्वच्छ आकाशांत, अमळ वारा आनंदानें खेळूं लागला कीं, अंतः करणांत गुंडाळून ठेवलेली - सदैव आनंदाश्रु व दुःखाश्रु यांनीं भिजलेली माणसाची कल्पनाशक्ति - जगाच्या दुर्लक्षपणानें हूं म्हणतांच - जिवाला इतक्या कांहीं उंचच उंच भरार्‍या मारीत घेऊन जाते कीं, शेवटीं पश्चिमेच्या अंकावर अर्धवट झोंपीं गेलेला सूर्य एकदम जागा होऊन विचारतो कीं, ' नभोमंडलांत माझ्यामागे इतक्या वैभवानें हा कोण बरें महात्मा तळपतो आहे ? ' - पण अरेरे ! तो वैभवाचा क्षण आत्म्याला मिळतो - न मिळतो - तोंच ' ओढा खाली ! खालीं खेंचा ! नाहीं तर तो वेडा होऊन, कोठें तरी भडकेल ! ' अशी एकच जगाची हाकाटी सुरु होते ! मग काय ? खालीं जग, वर स्वर्ग, या उभयत्नांच्या जोरानें - अगदी निकरानें - चाललेल्या ओढाताणीमध्यें बिचार्‍या जिवाची - हाय ! - किती भयंकर दशा होते म्हणून सांगूं तुम्हांला ! - नको ! त्या दिवसाची - त्या स्थितीची आठवणसुद्धां नको ! अहो ! एके काळी धड असलेला हा फाटका पतंग, अशाच जगाच्या व स्वर्गाच्या ओंढाताणीमध्यें सांपडला होता बरें ! अहाहा ! किती सुखाचा - माझ्या पूर्ण भाग्याचा - दिवस होता तो ! ब्रह्मानंदाकडे न्यायला आलेला शीतल वायु कसा अगदी मिठी मारुन की हो मला घेऊन चालला होता ! जगाला मी पूर्ण विसरुन - पण होय ? जग कोठें मला विसरलें होतें ? माझी किंमत किती ? पण तिचासुद्धां जगाला कांही केल्या लोभ सुटत नाहीं ! शेवटीं ! जग मला खेंचूं लागलें - ' स्वर्ग जातो ! स्वर्ग जातो ! ' असें म्हणून मी मोठमोठ्यानें रडूं लागलों - अगदी सुचेनासें होऊन संतापाच्या - सोसाट्याच्या - वावटळींत सांपडून धाडकन् - या बाभळीच्या झाडावर येऊन आदळलो ! आतां हें फाटलेलें हदय कधीं तरी धड होईल का हो ! - नाहीं ! - नाहीं ! - नाही !! - उलट मी आतां दिवसानुदिवस अधिकाधिक असा विरतच जाणार ! - अहो ! माझ्या स्थितीबद्दल रडूं नका ! आधी ऐका ! एकदां धड असलेल्या पतंगाचें - या बाभळीच्या कांट्यांवर बसून अहोरात्र रडणारें - कण्हणारें - फाटत चाललेलें पिशाच्च ! - काय सांगतें तें ऐका ! गर्वानें भरार्‍या मारुं नकोस ! भरार्‍या मारुं नकोस ! नाहीं तर अस्सा फाटून - जन्मभर, जन्मभर - रडत बसशील !...

हें काय उगीचच ?

पन्नास - नाहीं शंभर वर्षाचें असतों म्हणून काय झालें असतें ? आहे काय त्यांत ? आणायचा अवकाश, तेव्हांच नीट करुन दिलें असतें ! - एकदा नीट पहाल तर खरें ! ऐसें झकास तुमचें घड्याळ झालें आहे, कीं नांव नको आतां पुनः बिघडण्याचे ! - अलवत् ! आमचें इस्पितळच असें आहे ! आला रोगी कीं बरा झालाच पाहिजे ! - ती पाहा ! ती बाजाची पेटी दुरुस्त करायला आणली, तेव्हां एक सूर धड असेल तर शपथ ! हाडेंन हाडें खिळखिळींत झाली होतीं ! पण तीच आतां ? अशी गोड गाते आहे कीं, ज्याचें नांव तें ! - सांगतो ना ! एकदां जिथल्या तिथं ठाकठीक होऊन जेव्हां तिचे सूर निघायला लागले, तेव्हां किती मनस्वी आनंद झाला म्हणून सांगूं तुम्हांला ! - मालक तर उड्या मारायला लागला ! - बरोबरच आहे ! करावयाचें कांहीं, तर असेंच केलें पाहिजे ! नाहीं तर सांगा, जन्माला घातलें कशाला ? - असें हें सगळें मोडलेलें चालू करावयाचें, याचकरितां कीं नाहीं ? अन् खरी मौज यांतच ! नाहीं का ? - तेव्हां एकंदर क्रमच असा आहे कीं, बिघडलेले म्हणून कांहीं राह्यचेंच नाहीं - हो मग ! शंका आहे काय ? - तें जें प्रेत चाललें आहे, तें सुद्धां पुन्हा धड व्हायलाच ! - मला सांगा, आपण केलेलें कांहीं नादुरुस्त झालें, तर काय हव्वें तें करुन, नीट करतोंच कीं नाहीं आपण ? - झालें तर ! हें जसें माणसाचें, तेंच आपल्या निर्माणकर्त्याचें ! तेव्हां इथं आपल्या हदयाचे ठोके बंद पडले, तर काय बिघडलें त्यांत ? पुनः कुठें तरी चालू होतातच ते ! - आणि असें आहे, म्हणूनच आपण सगळें हें - हव्या तशा हाल अपेष्टा सोसतों, जिवाची माणसें जातात - तेंही सोसतों, अन् सगळें हें नेटानें करीत राहातों ! - हें काय उगीचच ?...

तेवढेंच ' ज्ञानप्रकाशां ' त !

हो, बरोबर, दोनदां आपल्याकडे येऊन गेलों मी. - नाहीं, काल नाहीं, संध्याकाळीं आलों होतों तें परवा. आणि सकाळचे जें म्हणतां, ती कालची गोष्ट. असो, गांठ पडली चला. - हो, तेंच विचारणार होतों, कीं शेजारी एवढी गडबड कसली ? सारख्या मोटारी अन् गाडया येताहेत ! बायकांची तर ही गर्दी लोटली आहे ! - केव्हं ? आतां मघाशीं सहाच्या सुमारास ? - नाहीं बोवा, तुम्ही सांगेपर्यत वार्तासुद्धां नव्हती याची मला ! आज बरेच दिवस आजारी आहेत, फारशा कुठे जाता - येत नाहींत, येवढें ठाऊक होतें ! पण इतक्यांतच असें कांहीं होईलसें - बाकी बर्‍याच थकल्या होत्या म्हणा ! - साठ कां हो ! साठाच्या पलीकडे खास गेल्या होत्या ! - असो. चला ! मोठी एक कर्तीसवर्ती बाई गेली ! पेशवाईनंतर महाराष्ट्रांत इतक्या योग्यतेची मला नाहीं वाटत दुसरी कोणी असेलशी ! - खरें आहे. अगदी खरें आहे ! मनुष्य आपल्यामध्यें असतें, तोपर्यंत आपल्याला त्याची कल्पना नसते ! - स्वभावानें ना ? वा ! फारच छान ! अतिशय मनमिळाऊ आणि शांत ! कटकट म्हणून नाहीं ! - हळूहळू, थोडंथोडं, पण खरोखरच मोठं कार्य केलं ! अन् फारसा गाजावाजा न करतां ! - आधींच थोरामोठ्यांतली ती ! आणि रावसाहेबांचें वळण ! मग काय विचारतां ! - बोलणें काय, चालणें काय आणि - हो ! लिहिणेंसुद्धां - तेंच म्हणतों मी - कीं, ' आठवणी ' कशा नमुनेदार लिहिल्या आहेत ! मराठींत असें पुस्तक नाहीं आहे ! - तें काय विचारायला नको ! आज गर्दी म्हणजे - सगळा गांव लोटायचा आतां ! - मोटारी अन् गाडयांचा चालला आहे धडाका ! - काय ! खूपच लोटली आहे हो ! दर्शनाकरतां दिवाणखान्यांतच ठेवलेलें दिसतें आहे त्यांना ? - चला, येत असलांत तर .... जाऊं म्हणतों ! इतकीं माणसें जात आहेत तेव्हां - हो गर्दी तर आहेच ! - राह्यलं, तब्येत बरोबर नसली तर नाहीं गेले ! मला तरी कुठें येवढें जावेंसे वाटतें म्हणा ! कारण आतां गेले काय, अन् न गेलें काय सारखेंच ! पण बोवा ' अमूक एक फलाणे प्रोफेसरद्वय आले होते शेवटच्या दर्शनाला ' ! तेवढेंच ' ज्ञानप्रकाशां ' त !....

पण बॅट् नाहीं !

चक्क खोटा डिसिजन् ! कॅच असेल कोठून ? बॅटला बॉलच जर मुळीं लागला नाहीं तर - दुसरें काय ! वुइकिटकीपरनें विचारलें, अंपायरनें ' हो ' म्हटले. मामा लेकाचा ! - किती बेचाळीसच ना ? - उं: ! कांहीं फार झाल्या नाहींत ! - अरे चांगला सेट् झालों होतों, सहज सेंचरी निघाली असती ! - हुश्श ! बॉय ! सोडा लाव ! छे बोवा ! आज फारच थकलों ! छान म्हणजे ? राव बिजली आहे बिजली ! गन् अँड् मूरचा आटोग्राफ आहे ! बॅट् हलकीसलकी नाहीं ! पैसेच तसे मोजले आहेत ! - अरे तिचें आधीं केनच किती कॉस्टली आहे ! अन् खेळायला काय ! अगदीं फुलासारखी ! इतकें त्या - तो इकडचा बोलर नाहीं ? - इतकें त्याचें बोलिंग मारलें ना ! पण हाताला हूं की चूं नाहीं ! - कटिंगला तर बोलायलाच नको ! नुसती टाकायचा अवकाश, कीं ऐसा बॉल जातो आहे ! नुसते पहात रहावें ! बॅट म्हणजे दिलजान् आहे ! हजार पांचशेंतून निवडून काढली आहे ! उगीच नाहीं ! - पहा ! आहे ? अगदीं त्रिफळा उडाला ! लाख वेळां सांगितलें कीं, बॅकवर्ड खेळूं नको म्हणून ! आले आतां हाका मारीत ! नेक्सट कोण भिडे जातो आहे ना ? - जपूज खेळ रे बोवा - लेगब्रेक आहे ! जरा संभाळून ! नाहीं तर होशील बबड्याजीराव ? - काय ? बॅट् ? माझी बॅट् देऊं तुला ? हात जोडतों ! भाई माफ कर ! तेवढें नाहीं व्हायचें । दुसरें काय हव्वें तें - अगदी माझ्या जिवाचें माणूस - स्वतःचा जीव मागितलास तरी देईन ! पण बॅट् नाहीं हो !....

हें काय सांगायला हवें !

हां, आतां बरोबर ! घरचेच तुमच्या बातमीदार ! तेव्हां इतक्यांत तुम्हांला कळलें हें ठीकच ! - छे ! मला अजून वार्तासुद्धां नाहीं ! आपली कुणकुण लागली आहे इतकेंच ! - बाकि आहे काय त्यांत म्हणा ! कळेल, आज नाहीं उद्या ! - कां .... हीं खटपट नाहीं अन् कांही नाहीं ! पत्रंही कोणाला घातलीं नाहींत, किंवा कोणाकडे जोडेही फाडले नाहींत ! - अन् अर्ज तरी काय, खरडायचा म्हणून खरडला इतकेंच ! वांकडयांत असा शिरलोंच नाहीं ! म्हटलें काय होईल तें आपलें सरळ ! - नेहमीचेंच माझें आहे हें ! काम मनापासून करायचें, अन् चोखपणानें वागायचें ! हव्यात कशाला इतर खटपटी आणि लटपटी ! - आतां तुम्ही म्हणाल कीं, हें जमलें कसें ? अहो ! तेंच तर मोठें आश्चर्य आहे ! अर्ज जेव्हां म्हणतात माझा दृष्टीस पडला, तेव्हां .... आपले लोक बाजूलाच राहिले, पण एका युरोपियननें म्हणे हट्टच धरला कीं, ' अमुक एक गृहस्थ माझ्या जोडीला परीक्षक असतील, तरच मीही परीक्षक होईन ! नाहींतर साफ जरुर नाहीं मला युनव्हर्सिटीची ! ' - तेव्हां बोला आतां ! फादर लगबगमननेंच असें म्हटल्यावर ... अन् तें म्हणजे बडं प्रस्थ ! .... कोण पुढें काय बोलणार ! मुकाटयानें सगळे कबूल ! - छेः ! ओळख ना देख ! काळा कां गोरा त्यानें अजून पाहिलंसुद्धां नाहीं मला ! कुठं कांहीं लिहितों सवरतों, तें त्यानें मला वाटतें वाचलेलें ! तेवढयावरुन हें सगळें, बाकी खटपटीचें म्हणून नाव नाहीं ! - हॉ ! हॉ कसें बोललांत ! सरळ आपलें काम करीत असावें, पारख करणारा, आज ना उद्या, भेटतो कोणी तरी जगांत ! - ब .... रें ! कांही नवल विशेष ? - कुशाभाऊ जोशी; कोण बुवा हा ? - ओ ! आय् सी ! आपल्या तो .... नागुअण्णाच्या .... बयडीचा कुशा ? तो का बसणार आहे आमच्या परीक्षेला ? - काय ! इतका मोठा झाला आहे ! अहो परवां ना त्याला पाहिला आपण? धड नाकसुद्धां पुसतां येत नव्हतें ! आणि तो आतां कॉलेजांत का आला आहे ! - काय ! दिवस कसे हां हां म्हणतां जातात पहा ! - हो, तेंही खरेंच आहे ! प्रकृतीमुळें जे नागुअण्णा कोल्हापूरला गेले, ते तेही तिकडेच, आणि कुशाही तिकडेच ! तेव्हां काय मध्यंतरी दिसायचें कारण ? बरें कामाशिवाय आम्ही थोडेच कुठेंख हालतों आहों ! आपलं पुणें, नाहीं तर मुंबई ! बाकी म्हणून .... बरें आहे येऊं आतां ? - वा, वा ! भलतेंच ! त्याची नको काळजी ! कसें झालें तरी आपल्या बयडीचा कुशा ! तेव्हां हें काय सांगायला हवें ? हळूच केव्हांतरी बरं का ? - हळूच केव्हां तरी नंबर वगैरे ....

सायकॉलॉजिकली !

थांब, ये नारु ! - अरे, आधीं नीट ऐकून घेतलेंस का काय काय आणायचें तें ? - हां बरोबर, पानाच्या तीन पट्टया आणि एक सिगारेटसची पेटी ! - पण ती कोणती ठाऊक आहे का ? - सीझर्स ! कैची छाप ! भलतीसलती उगीच आणूं नकोस ! - चल आटप, ठोक धूम लवकर ! सगळे आम्ही इथें वाट पहात आहोंत ! - छे बोवा ! काय तुम्ही मघांपासून उगीच पिरपिर लावली आहेत हो ? - तुम्हांलाच तेवढी घाई अन् आम्ही काय इथें राह्यला आलों आहोंत ? अनायासें सुट्टी मिळाली आहे, बसूं थोडा वेळ आणखी ! समजलें हो ! काम .... काम .... काय कामाचें सांगतां येवढें ? येऊन जाऊन स्नान करुन जेवायचें, अन् खुशाल आढ्याला पाय लावून ताणू न द्यायची, हेंच कीं नाहीं ? सत्तेची येवढी बायको असल्यावर मग हो कां इतकी घाई ? - असें ! हें नव्हतें मला ठाऊक ! तुमची आमची विशेष ओळखही नुकतीच झालेली ! त्यामुळें .... कधींची बरें गोष्ट हीं ? - म्हणजे जवळजवळ चार वर्षे झालीं म्हणानात ! - ब.... रं ! फिरुन कांही मग ? - ना .... हीं !! अरे, म्हणजे सांगतां आहां काय तुम्ही ! खरेंच का ? - मग मोठें विलक्षण आहे बोवा ! बायको जाऊन चार वर्षे झाली आणि अजून लग्न नाही म्हणतां ? - हेः स्टुपिड् ! - रागावूं नका तुम्ही ! पण खरें सांगायचें म्हणजे .... साफ इथें चुकतां आहां तुम्ही ! यावरुन होतें काय ठाऊक आहे का ? - अहो, बायकोवर तुमचें प्रेम नाहीं हें उघड उघड दिसतें ! - भलतेंच एखादें ! - असें आहें त्याचें.... इतकें कशाला प्रत्यक्ष माझेंच घ्या ना ! पहिली बायको माझी मेली, तेव्हां लगेच दुसरी केली ! म्हणजे झालें काय ? - पहिलीवर झालें माझें दुप्पट प्रेम ! पुढें दुसरी गेल्यावर तिसरी ! त्यामुळें .... लक्षांत आलें का काय झालें तें ? .... पहिलीवर माझें झालें तिप्पट, दुसरीवर दुप्पट अन् तिसरीवर एकपट, म्हणजे सर्वात कमी प्रेम तिच्यावर ! असें मोठें हें .... ' सायकॉलॉजिकली ' - म्हणजे मानसशास्त्रदृष्ट्या .... बरें का ? - मानसशास्त्रदृष्टया हें मोठें विचित्र त्रांगडें आहे ! - भले महाराज ! टॉलस्टॉय आणि टागोर वाचून हेंच का शेवटीं सार काढलेंत ? ...

असें केल्याशिवाय जगांत भागत नाही !

माझें मोठें भाग्य, यांत कांहीं शंका नाहीं ! नाहींतर, आपल्यासारख्या थोर लोकांची कोठून गांठ पडायला ! - अहो कशाचे, कशाचे ! आम्ही कसले कवि ! कोठें एका कोपर्‍यांत लोळत पडलों आहोंत झालें ! नाहीं खरेंच ! परवांची आपली कविता फारच बहारीची होती बोवा ! फारच छान ! एक्सलंट ! अहो आधीं नांव पाहूनच थक्क झालों ! ' माझें आंबट अजीर्ण ! ' वा ! किती सुंदर ! - नाहीं, तें आलें लक्षांत. आहे कविता एकंदर आत्म्यालाच उद्देशून ! पण त्यांतल्या त्यांत या दोन ओळी तर मला फारच आवडल्या ! काय पहा ! - हां बरोबर, - ' अजीर्णामुळें ! जीव कळवळे ! ॥' काय बहार आहे यांत ! शब्द सोपे असून किती खोल, गंभीर अर्थ ! - काय म्हणतां ! इतका खोल अर्थ आहे का ? शाबास ! ' प्रेमभंगामुळें हदय पिळवटून डोळ्यांतून खळखळा वाहिलेल्या अश्रूंचें अजीर्ण ! ' क्च ! काय विलक्षण मिस्टिक कविता आहे हो ! टेरिबल ! फारच प्रतिमा अफाट ! माझें समजा हो ! - कोणती ? - कोणती बरें माझी कविता आपल्याला अतिशय आवडली ? हां, हां ! ती होय ? गेल्या मस्तकमंजनांतील चहादाणीवरील ! अस्सें ! - हो, ती सुद्धां आहे आत्म्यालाच धरुन ! - बरें आतां रस्त्यांत नको - केव्हां ? उद्यां सकाळी येऊं आपल्या घरीं ? - ठीक आहे - हं : ' अहो रुपम् अहो ध्वनिः ' चाललें आहे जगांत ! म्हणे ' आपली चहादाणीवरील कविता अतिशय आवडली ! ' हः हः कमाल आहे बोवा या लोकांची ! इतकी भिकार कविता कीं, मला स्वतःलासुद्धां आवडत नाहीं ! माझी चहादाणी ! साखरपाणी ॥ अधण येई सळसळा ! अश्रू येती घळघळा ॥ हः हः यंवरे कविता ! पण चाललें आहे कीं नाहीं ! भेंडीरमणानें उठावें, बटाटेनंदनाची स्तुति करावी ! बटाटेनंदनानें पुढें यावें, भेंडीरमणाची वाहवा करावी ! मनांत परस्परांना त्यांची कविता मुळींच आवडत नसते ! पण जगांत यानें त्याला शेली म्हणावें, उलट त्यानें याला कीट्स म्हणावें ! चालला आहे सपाटा ! बरें असें केल्याशिवाय जगांत भागत नाहीं ! अहो नाहीं तर, आपली खरीं मतें सांगून जगांत तंटेच करायचे - वैरीच निर्माण करायचे कीं नाही ? रिकामा जिवाला ताप ! जाऊं द्या !....

फ्रान्स ! - सैन्य ! जोजफीन !

ये ! जोजफीन ! जिवाचा भडका ! - भडका झाला आहेग ! प्रिये ! नको थांबूस ! एक पाऊल पुढें ये - कडकडून मिठी मार ! - कीं या तापलेल्या देहाचें थंड - गोड - अमृत होईल ! - अग ये ! लवकर ये ! - स्वर्गात तर भेटूंच - कायमचेच भेटूं ग ! पण आधीं - हाय ! जोजफीन ! फ्रान्स ! फ्रान्स !! दाबा ! डोक्यावर हातोड्याचे घाव घाला ! पण ध्यानांत ठेवा ! सूर्याचा गळा दाबीत आहां ! रक्तानें न्हालेल्या - संतापानें लाल झालेल्या सूर्याचें मस्तक फोडून - पहा ! एका सूर्याला फोडलें - पण वेडयांनो ! आकाशांत - जगांत - पहा कसे हे लक्षावधी सूर्य जळत आहेत ते ! - डॉक्टर ! माझ्या बाळाला संभाळा ! - हाय ! सेंट हेलेनांत - या जळजळीत निखार्‍यांत मला निजवूं नका ! उचला ! ती पहा ! माझी लाडकी फ्रान्स माझ्याकरितां ओरडत आहे ! निजवारे ! तिच्या मांडीवर मला - आटपा ! बसूं नका ! महत्त्वाकांक्षेची दारु ठासा ! - मनुष्याच्या हदयांत जोरानें दारु ठाशीत चला, कीं आज नाही उद्यां - लक्षावधी - कोट्यावधी वर्षानी ! - पण केव्हां तरी शेवटीं आपला - मनुष्याचा जय हा होणारच ! त्रिभुवनाला - प्रत्यक्ष ईश्वरालासुद्धां आपण जिंकणार ! त्याला आपलें कौतुक करायला लावणार ! एवढ्याचकरितं तर - अहा ! किती सोसाट्याचें व मजेदार वादळ हें ! यः कश्चित् धुळीचे कण ! पण पहा कसें यांच्यांत महत्त्वाकांक्षेचें वारें संचारलें आहे ! - आल्पस ? सगळें जग थरारुन कोसळून पडलें पाहिजे ! चला ! पुढें व्हा ! अरे जिवाची कल्पना एका क्षणांत जर जगाला काडकन् फोडून टाकते ! तर प्रत्यक्ष जिवानें खरोखर त्रिभुवन फोडून त्याचा चुराडा केलाच पाहिजे ! नाहीं तर जन्माला यायचं कशाला ? - हं ! अशा तोफांच्या गोळ्यांचा पर्वत जरी या नेपोलिअनवर - पकडा ! चालूं द्या ! या चवताळलेल्या जगावर निकरानें हल्ला करा ! स्टिंगेल ! डिसेबस ! मेसिना ! शाबास ! अस्सें ! जोरानें ठोसे मारा ! पेटूं द्या ! सगळें आंग पेटलें तरी - ओरडा ! जयजयकार ! फ्रान्सचा जयजयकार ! फ्रान्स ! फ्रान्स ! - सैन्य ! - माझें सैन्य ! - जोजफीन ! ....

निवडणुकीनंतरचा प्रचार

बायको- तुम्हीं मला लग्ना पूर्वी सिनेमा, रंकाळा, गणपतीपुळे. .. कुठे कुठे फिरायला घेउन जायचा.

आणि आत्ता...कुठेच नाही नेत. 😔

नवरा- निवडणुक झाल्यावर कोणी प्रचार केलेला पहिलय का.💕

मालवणी लव.,

पोरगी - तू माझो प्रियकर आसस ना..?

पोर्गो - होय आशय..

पोरगी - तर मग मका 1000 चो रिचार्ज मार,..

पोरगा - मी तुझा प्रियकर आशय Vodafone वाल्यान्चो जावीई नाय

लहान मासा.

दोघे मित्र संजय व विजय जेवायला हॉटेलमध्ये जेवायला जातात. जेवायला दोन मासे सांगतात. वेटर दोन मासे आणतो पण त्यातला एक लहान व एक मोठा असतो.
संजय : अरे घेना तु त्यातला एक.
विजय : नाही तुच अगोदर घे.
संजय त्यातला मोठा मासा घेतो.
विजय : तुझ्या जागी मी असतोना तर मी लहान मासा निवडला असता.
संजय : मला माहीत होत. म्हणुनच तर मी मोठा मासा घेतला.