रंग

 थेंबउणें ऊन 

माळावर जळे, 

कांचेवर तडे 

श्रावणाच्या. 

स्तनांवर माझ्या 

जांभळाची झाक;

ओली आणभाक 

आठवते.

दि - 18/01/1958 

नागपुर

आषाढबन

इथलेच पाणी,
इथलाच घडा,
मातीमध्ये -
तुट्ला चुडा.

इथलीच कमळण,
इथलीच  टिंबे
पाण्यामध्ये -
फुटली बिंबे.

इथलेच उ:शाप,
इथलेच शाप,
माझ्यापशी -
वितळे पाप.

इथलीच उल्का,
आषाढ-बनात,
मावलतीची -
राधा उन्हांत.

दि. २३.१.५८, 

स्थळ : नागपूर

कवी - ग्रेस
कवितासंग्रह - संध्याकाळच्या कविता

पाऊस

देवळाजवळचा ;
पाराजवळचा
पाऊस.
... देवळापलीकडचा
परापलीकडचा
पाऊस
सर्व ................................
......................................
........................................

पाऊस
रस्तोरस्ती
रस्त्याच्या पलीकडचा
पाऊस
रस्त्यात
सर्व काळोखात
वस्त्यात ....................................
...........................................
...........................................
आयुष्यात
गल्लीबोळात
जुनेरात
आठवणींच्या
पातळात
समईत ................................
........................................
पाऊस
डोळ्यांत
सर्व.


कवी - ग्रेस
कवितासंग्रह - चंद्रमाधवीचे प्रदेश

भूपाळी

ती खिन्न भुपाळी
फिकट धुक्याचा घाट
वर संथ निळाइत
नारिंगाची वाट

ती कातर काळी
तमगर्भाची नगरी
तेजात वितळली ,
स्तंभ उभे जरतारी

अन सावट मंथर
कृष्ण घनांची छाया
ओवीत मिसळली
हंबरणारी माया

हा पिवळा शेला
आज तुझ्या अभिसारा
घे गंध फुलांचा
जशी उन्हाची मधुरा


कवी - ग्रेस
कवितासंग्रह - चंद्रमाधवीचे प्रदेश

दु:ख

घन जमतिल तेव्हा जमतिल
मोकळे केस तू सोड ;
परसात तुझ्या तरि काय .
निष्पर्ण सुरूचे खोड

पाऊसपाखरे जेव्हा
देशांतर करुनी येतिल ;
मग असे सुखाचे सजणे
मेंदूहुन रंगीत खोल…

आटल्या नदीच्या पात्री
हा उभा एकटा बगळा ;
घन करुणाघन होताना
वाळूचा भांग कपाळा …

मृगजळी ऊन स्वप्नांचे
हे कलते कलते पसरे ;
पेशीचे तोवर माझ्या
तू माळ वाळले गजरे …

घन जमतिल तेव्हा जमतिल
वार्‍याचे अलगुज खोटे ;
हे दु:ख मिठीचे तोवर
हाडांना घेऊन पेटे.


कवी - ग्रेस
कवितासंग्रह - चंद्रमाधवीचे प्रदेश

प्रार्थना

उठा दयाघना लावा निरांजने
देहातले सोने काळे झाले
झोपेतले जीव झोपेतच मेले
आभाळचि गेले पंखापाशी
इथे नागव्याने शोधावा आचार
जैसा व्यभिचार जोगिणीचा
उष्टावली पोर हिंडे दारोदारी
तैसे माझे घरी नारायणा
पंढरीचे पेठे रात्र मोठी वाटे
दगडाला काटे फुटलेले
गोंजारून घे ना ! माझे हे लांछन
रक्ताला दूषण देण्यासाठी


कवी - ग्रेस
कवितासंग्रह - चंद्रमाधवीचे प्रदेश

वारा

जेह्वा अंधारून येतो
सारा अतृप्त पसारा ;
कुण्या अबंध जन्मांचा
पक्षी साठविती चारा ?

जागोजागी पडलेली
गंध नसलेली फुले ;
जसा विश्वात नसावा
तुझ्या दिठीला निवारा !

माझ्या मनापाशी भिंती
मागे ओढती कवाडे ;
जरा उचलता पाय
पुन्हा उसळतो वारा !


कवी - ग्रेस
कवितासंग्रह - चंद्रमाधवीचे प्रदेश

घोडे

धावती किती वेगाने
हे घोडे माझे वैरी
आवाज धरून लपलेले
आकाश जसे अंधारी
अंधार मुका असतो का?
हे कधीच कळले नाही
घोडयांच्या डोळ्यांमधुनी
रडणारे कोणी नाही …
तू सजुन धरावी हृदये
घोडयांचे कौतुक करता
की जळे पिपासा अवघी
ही घागर भरता भरता ?
वादळी अनावर राने
धावले जिथुन हे घोडे
तो प्रदेश टापांखाली
पसरुन वितळली हाडे …
धावती किती वेगाने
देहाची रचना प्याया
रचनेच्या खोल तळाशी
यांच्याच उतरल्या छाया


कवी - ग्रेस
कवितासंग्रह - चंद्रमाधवीचे प्रदेश

हिमगंध

नको मोजू माझ्या
मुक्तीची अंतरे ;
ब्रह्मांडांची दारे
               बंद झाली.
माझ्या आसवांना
फुटे हिमगंध,
मागे-पुढे बंध
              पापण्यांचे.


कवी - ग्रेस
कवितासंग्रह - संध्याकाळच्या कविता

बहार

पान पान सोडती सहिष्णु वृक्ष येथले
चक्र ओंजळीतले वर्तुळांत नादलें
ऐकतो कुठेतरी तमांत झांकली घरें
दिशादिशांत गात हा फकीर एकटा फिरे !
पहाड शब्द वेढती तसा सतंद्र गारवा
नि रक्तवाहिन्यांतुनी उडे सुसाट पारवा …

तुझी बहार मंदशी तृषार्त जाग ये जरी...
वेदनेतली फुले नि चांदण्यातल्या सरी…
तुझेच अंग चंदनात अंतराळ ओढते
पुरात आणखी असे सजून ओल मागते…
दुक्ख लागता मला सभोवती जसेंजसें
दयार्द्र होउनी तसें क्षितीज दृष्टिला दिसे …


कवी - ग्रेस
कवितासंग्रह - संध्याकाळच्या कविता

लाटांचे देऊळ

लाटांचे देऊळ असावे
जिथे नसाव्या लाटा
समुद्र सोडुन दूर निघाल्या
जळवंतीच्या वाटा

माडांनाही वाट नसावी
फक्त असावे डोळे
या देहाच्या दिप्तीमधला
चंद्र जिथे मावळे …

सागरतंद्रीतून नसावे
कुठे चुळाभर पाणी
तुझ्या कृपेच्या दुक्खामागे
येइन मी अनवाणी …


कवी - ग्रेस
कवितासंग्रह - संध्याकाळच्या कविता

हळवी

जळात भिजले
वळण उन्हाचे ,
मावळतीच्या सरणावरती
निजून आले
उरलेसुरले दुक्ख मनाचे.

धुक्यात गढल्या
भित्र्या अगतिक कौलारांच्या तांबूस ओळी ,
मी फिरले
दारावर झोकून शिणली मोळी

झाले हलके
तमांत पैंजण.
तंग जरासा उसवून वारा ,
भावूक हळवी
धावत सुटले मृदबंधातून.


कवी - ग्रेस
कवितासंग्रह - संध्याकाळच्या कविता

प्रारंभ

इंद्रियांच्या प्रारंभात क्षितिज,
संवादीपणाने.
नाद माझे हळुवार, पैंजणी रात्रींना
दुःख अभिजात, स्पर्शमय वर्तुळांत
क्षणाक्षणानें.
अवकाश- रेषा निसरड्या, सप्तरंगी
आकाशगामी डोळियांच्या गुंफात .......
जाऊ नकोस, हांकेवर थांब, ते अमृताचे
भयाण डोह आहेत
अमर होशील......


कवी - ग्रेस
कवितासंग्रह - संध्याकाळच्या कविता

उखाणा

शुभ्र अस्थींच्या धुक्यात
खोल दिठीतली वेणा
निळ्या आकाशरेषेत
जळे भगवी वासना.

पुढे मिटला काळोख
झाली देऊळ पापणी;
आता हळूच टाकीन
मऊ सशाचा उखाणा.


कवी - ग्रेस
कवितासंग्रह - संध्याकाळच्या कविता

निर्मळा

प्रतिबिंब गळे कीं पाणी
अपुल्याच दिठीशी हंसले
ओसाड प्राण देवांचे
सनईत धुक्याच्या भिजले .

स्वररेघ निर्मळा पसरे
रडतात तमाशी झाडे
की श्रावण घेउनी हृदयी
ओवीत उतरले खेडे …

हिमभारी अपुले डोळे
पृथ्वीच्या थोर मुळाशी
पायांवर येउन पडती
मरणाच्या हिरव्या राशी ….

वासांत विराणी कसली ?
पाण्याचे तंतू तुटती
लोचने जशी स्पर्शाने
खाचेतुन गळुनी पडती ….

ही अशी निर्मळे रात
अज्ञात आठवे चेहरा …
अन हात तुझा क्षितिजाशी
ती वाट उभी धरणारा ….


कवी - ग्रेस
कवितासंग्रह - संध्याकाळच्या कविता

पहांट

आज केशरी थेंबांनी
जाग आणिली कोवळी.
हांका - हांकांच्या लेण्यांत
सूर घुमले पोवळी .

निळया ओलाव्याच्या कांठी
आज नारिंगाचे बन,
झाली तरंग … तरंग
स्निग्ध मेघांची पोकळी .

रित्या मुठीत झांकला
शुक्र प्रभेचा अनंत ,
स्पर्शास्पर्शांत गोंदले
स्वप्न राधेचे हिवाळी


कवी - ग्रेस
कवितासंग्रह - संध्याकाळच्या कविता

देखणा कबीर

दिशावेगळ्या नभांची
गेली तुटून कमान ;
तुझ्या व्रतस्थ दुखाचे
तरी सरे ना ईमान !

जन्म संपले तळाशी
आणि पुसल्या मी खुणा ;
तरी वाटांच्या नशीबी
तुझ्या पायांच्या यातना

भोळ्या प्रतिज्ञा शब्दांच्या
गेली अर्थालाही चीर ;
कांचा वेगळ्या पार्‍यात
तरी देखणा कबीर !!


कवी - ग्रेस
कवितासंग्रह - संध्याकाळच्या कविता

चंद्रमाधवीचे प्रदेश

ग्रेस

माणिक सीताराम गोडघाटे ऊर्फ कवी ग्रेस (१० मे, १९३७; - २६ मार्च, २०१२) हे मराठी कवी होते.

संध्याकाळच्या कविता

 संध्याकाळच्या कविता हा सुप्रसिद्ध मराठी कवी ग्रेस (माणिक गोडघाटे) यांचा १९६७ मध्ये प्रथम प्रकाशित झालेला काव्यसंग्रह आहे.

एकूण सहा काव्यगुच्छांमध्ये हा संग्रह विभागलेला आहे. आषाढबन, चंद्रधून, मरणगंध, स्मरणशिल्प, ऊर्मिलेच्या कविता आणि बर्फाच्या कविता हे संग्रहातील काव्यगुच्छ आहेत. संध्याकाळी, सूर्य अस्ताला जात असताना निसर्गात उठणाऱ्या रंगतरंगांच्या पार्श्वभूमीवर त्यांच्या कविता मानवी दुःखाचे अपूर्व चित्रण करतात आणि जड व चैतन्याच्या संगमावर तरळणाऱ्या संधिप्रकाशात इंद्रियगोचर सृष्टीपलीकडील अज्ञात प्रदेशाच्या लोभस खुणाही दाखवितात. या संग्रहात स्वतः कवीने पुस्तकाच्या अखेरीस दिलेल्या कालक्रमानुसार 'रंग' (जानेवारी १९५८) ते 'रंगास्त' (नोव्हेंबर १९६५) अशा सुमारे ८० कविता समाविष्ट आहेत.

१. आषाढबन
२. रंग
३. उखाना
४. ओळख
५. हळवी
६. पहांट
७. आकाश
८. हिमगंध
९. निर्मिती
१०. पाउले
११. पार्श्वभूमी


पांढर्‍या शुभ्र हत्तींचा
वाट