आठवण

१.

ऊन उतरते होते, वारा पडला होता बंदी

दिशादिशांच्या नेत्री भरली होती मादक धुंदी.

नेती जिकडे पाय मागुनी शरीर तिकडे जाते

शून्यत्वाचा अभाव उघडे डोळे पाहत होते.

मंदावत पाउले चालली खिन्न मनाच्या भारे

तीव्र भाव हो जसा मंदतर अवास्तविक विस्तारे.

मूर्तिमंत रूक्षता वावरे अफाट त्या मैदानी

उडता जीव न दिसला एकहि ध्वनि नच पडला कानी !

रिता एकटेपणा जगी या भीषणतर भारी

साक्षात्कारी अनुभविली मी मारकता ती सारी !

२.

काळी तरुराजी क्षितिजावर दिसली त्या अवकाळी

हरिणीच्या नेत्रातिल जणु का काजळरेषा काळी !

उडती दुनिया दिसू लागली रानी गजबज झाली

स्वर्णरसाने सारवलेली शेते पिवळी पिवळी.

बंदीतुन वाराही सुटला मुक्त खगासम भिरभिरला.

झाडेझुडपे डोलु लागली उत्सव तृणपर्णी भरला.

वार्‍यावरुनी अवचित आल्या गीतसुधेच्या धारा

चित्तमोर नाचला आपला उघडुनि पूर्ण पिसारा.

स्त्रीकंठातिल होते ध्वनि ते भाव न ये निर्धारा

शेलेचा चंडोल गाय की गिरिधर नागर मीरा !

ओसरते हो गीत चालले अपूर्व त्यातिल गोडी

मिळे नृत्यगतिशीलांची त्या संगीताला जोडी.

रूपराशि उर्वशी वाटले स्वर्गातिल सुकुमारा

भरूनि हाती शुद्ध चांदणे करीत होती मारा !

होता आठव अंतःकरणी ते गीतस्वर भरती

ह्रदय नाचते नृत्यगतीच्या अविरत तालावरती.


कवी - बी
कवितासंग्रह - फुलांची ओंजळ

एक दृश्य

विदर्भात डोंगरात आहे गाव नाव बुलठाणे

वनलक्ष्मीच्या शृंगाराचे एक अमोलिक लेणे !

गावाच्या उत्तरेस आहे जवळचि डोंगर मोठा

द्वारपाळ हा कडा पहारा देउनि रक्षी वाटा !

तिकडे वस्तीपासुनि लागे उतरण काही थोडी

चढत लागते पुढे जराशी जाया उंच पहाडी.

त्या उंचावर आहे मोठा एक कडा तुटलेला

दृष्टि देखणी एकवटे ती शोभा निरखायाला

पायाखाली उंच कड्याच्या गोलाकार दरी ती

पश्चिमेस मुख करुनि दूरवर घसरत गेली होती.

सायंकाळी एके दिवशी नित्याच्या परिपाठी.

सहज निघालो व्यवसायाच्या श्रमपरिहारासाठी.

त्या रमणीय स्थळी पातलो, जाउनि वरती बसलो

सृष्टीचे ते दृश्य पाहता विसरुनि मज मी गेलो !

सूर्यबिंब सारखे धावते अस्तगिरीच्या संगा

निजैश्वर्यरंगे अभिषेकी ज्योतिर्मय महिलिंगा !

रविबिंबाचे रूप घेउनी वाटे की, अनुरागे

नील नभाची, धवल घनांची रंजित केली अंगे !

रक्तवर्ण पर्वती रंगि त्या वस्तुजात रंगे

शुचिर्भूतही तसाच होई त्यांच्या अनुषंगे.

दृष्टिपथी ये एकाएकी दरीवरिल आकाशी

ताम्रछटामिश्रित रंगाचा एक कृष्ण पक्षी.

आला कोठुनि कळले नाही निज गति कुंठित करुनी

पक्षद्वय निज पसरुनि सुस्थिर राहे निश्चल गगनी !

दृष्टि करुनि एकाग्र नेहटुनि पाहे रविबिंबासी

व्रताचरण करितसे उग्रतर काय विहग वनवासी ?

चलित स्थिति होता त्याची तो एक घेउनी गिरकी

तीव्र चिरत्कारे स्थिर होउनि बिंब पुन्हा अवलोकी.

नवलाचे ते दृश्य पाहता वेध लागला चित्ता

चाहुल नसता एकाएकी प्राप्त होय तन्मयता !

तन्मयता ती चिंत्य वस्तुच्या खोल अंतरी शिरते

बहिरंगाच्या वरते नुसते फेर घालित नसते !

मला वाटले, झेप घेउनी उंच नभाच्या भागी

पक्षी लोपुनि खरोखर स्थिर झालो त्याचे जागी !

पृथ्वीवर जड शरीर सोडुनि झालो गगनविहारी

त्या पक्षासम करू लागलो त्याची अनुकृति सारी.

व्हावे स्थिर मग गिरकी घ्यावी, रक्तबिंब लक्षावे,

असे चालले किती वेळ ते नाही मजला ठावे !

अज्ञानातुनि पक्षी आला, गेला; मीहि निघालो

पद न लागता भूमीला मी वरवर चालत आलो !

शरीरात असती तत्त्वे का जी जाणिव घेवोनी

अंतराळमार्गाने जाती त्वरित इच्छिल्या स्थानी ?

विचार करिता प्रश्न सुटेना, हुरहुर चित्ती लागे

झोपेतही तेजाळ दृश्य ते लागे माझ्या मागे !


कवी - बी
कवितासंग्रह - फुलांची ओंजळ

प्रीति

अवश्य कर प्रीति तू सहज धर्म हा वागतो

परी समज अंतरी बिकट चालता मार्ग तो !

परस्परि न राहती समसमान आकर्षणे

तरी विरस मानसी विषम चालती घर्षणे !

असे कुटिल प्रीति जी श्रुतिमनोहरा रागिणी

दिसो रुचिर ती असे गरलधारिणी नागिणी

असे द्विविध प्रीति ती - मलिन भोगकामाकुला,

तशीच दुसरी उषेसम असे महन्मंगला !

अशीच कर प्रीति जी सुपथदीपिका जीवनी

गृही सुखद होतसे तशिच श्रृंखलावंधनी !

समग्र पुरुषार्थ दे सुयश-कीर्ति, दे श्रेयसे

तसे शिकवि उज्ज्वलास्तव तुला मरावे कसे !


कवी - बी
कवितासंग्रह - फुलांची ओंजळ

रूपमुग्धा

सौंदर्याचा लीलासागर लागे हालायाला

निज लावण्योदक देखावे-इच्छा झाली त्याला.

प्रतिबिंबित आपल्या पहावी सृष्टीची व्यभिशोभा

प्रबल ओढ ही रूपसागरा त्या चढवी प्रक्षोभा.

स्वयंप्रभा अवलोकायाची जरि आवड हो त्याला

'दुजे' करुनि लागते पहावे त्याही अप्रतिमाला !

पुढे आरसा ठेवुनि बसली नवबाला एकान्ती

प्रकाश पाडित होत्या तेथे उज्ज्वल दीपज्योति.

असामान्य सौंदर्य कसे ते ज्या जग हे वाखाणी

देखायाते इच्छित होती रूपगुणाची खाणी.

स्वच्छ आरशाच्या भूमीवर प्रतिमा बिंबित झाली

लावण्याच्या कोवळिकेवर पोरचि मोहुनि गेली !

मंत्रबळे मांत्रिके करावे मंत्रबद्ध इतराला

तो संमोहनमंत्र उलटला, स्वयं बांधला गेला !

मूर्ति मनी संकल्पे होती काय उभी, अभिरामे ?

ह्रदयाचे सिंहासन बघता दिसते शुद्ध रिकामे !

वस्तूच्या निरपेक्ष असे जे भावरूप सौंदर्य

काय चालले असे तयाचे हे तव चिंतनकार्य ?

करी कल्पना सौंदर्याची सुहास्य जे अव्याज

सुरम्यतेचा तेच चढविते त्या वस्तूवरि साज.

तिरस्कार कधि प्रेम, रुष्टता कधि आकुलता, कोप

उमटुनि ते अनुरूप चालती अंगाचे विक्षेप.

ओष्ठ, भ्रू, कर कधी मोडिशी, स्थिर कधि चंचल दृष्टि

क्षणोक्षणी निर्मिशी विलक्षण नूतन अभिनयसृष्टि !

रंगविकारांचे उमटुनि हो तव सुतनूवरि मेळ

संगे त्यांच्या खेळतेस का तू हा अद्‍भुत खेळ ?

नेत्रातिल तेजाची कलिका इकडे तिकडे नाचे

जीवभाव एकत्र होउनी त्या त्या ठायी साचे.

सभोवार तेजाची निर्मळ चादर पसरत जाते

जीव उडी घे त्या मृदु शय्येवरती लोळायाते.

प्रसन्नतेचा प्रशान्त शीतल तेजोनिधि कोंदाटे

जीव सारखा पोहत डुंबत राहो त्यांतचि वाटे !

सूक्ष्म नेत्रकिरणांते घेउनि विणले वस्त्र नवीन

"मोल काय ते सांग" - पुसाया सौदागर तरि कोण ?

सौंदर्याच्या या स्फुरणाते पाहुनि प्रत्यक्षाते

साहित्यातील रसभावांचे व्यर्थ प्रदर्शन होते !

फुटे आरसा, स्वप्न उडाले स्पष्ट वाजता 'खट्ट'

मुक्तांगावर स्खलित पदर घे सावरूनि ती घट्ट !

सभोवार भयचकित लोचने पहात उठली पटकन्‌

रागात्मक भावाचे तुटले नाजुक सूत्रह तट्‌कम्‌ !

जन्मा येउनि एकवेळ हा पर्वकाळ साधावा

पूर्णोदय 'नारीतत्वाचा' भाग्ये अवलोकावा !

रसास्वादनाचित विषयांचे केवळ करिता येते-

स्वसंवेद्य आस्वादन; तेथे वाचा स्तंभित होते !


कवी - बी
कवितासंग्रह - फुलांची ओंजळ

प्रतिमाभंग

ज्यांनी भारतपुण्यभूमिवरती फोडोनिया डोंगर

लेणी निर्मुनि दाविले निज कलानैपुण्य लोकोत्तर;

वज्रप्राय कठोर भेदुनि महायत्‍ने शिलाप्रस्तर

तो कैलास अगम्य आणुनि दिला आम्हास पृथ्वीवर !

ज्यांनी मूर्ति अनेक निर्मुनि नव्या रंगावली रेखिल्या,

ज्यांच्या पाहुनि त्या कलाकृति जगे सोत्कंठ वाखाणिल्या;

हा नेत्रोत्सव पाहण्यास जमले ते तृप्त झाले जन

धीरोदात विभुत्व, ते परतले, तेथील संपादुन.

त्यांनी मूर्ति अनेक यत्‍न करूनी होत्या श्रमे निर्मिल्या

गर्वोन्माद भरात नीच यवने येवोनि त्या भंगिल्या !

हा विध्वंस समोर एक, दुसरे अद्यापिही चालता -

राष्ट्रात्मा खवळोनि जाय न कसा विच्छेद हे साहता !

प्रज्ञावंत विचारशील असती आम्हात जे संस्थित

साक्षेपे म्हणती समस्त विसरा ही दुष्टता सांप्रत.

सारे यद्यपि शान्तिपाठ पढतो सप्रेम येथे सदा

आहो मानव हे कसे विसरता आम्हास येते, वदा ?

ज्या सन्मूर्तिवरी मनोविहग हा फेरे असे घालित

ते अत्यंत सखोल वाच्य करिता येते कसे ह्रद्गत ?

कोणी निष्ठुर येउनी जरि तिला भंगोनि टाकीतसे

या निर्माल्य जगात, राहुनि अशा, त्याने जगावे कसे ?


कवी - बी
कवितासंग्रह - फुलांची ओंजळ

पत्री समर्पण

श्रीराम

अनंत आई झगडे मनात
उसंत ना संतत चालतात
किती निराश किति थोर आशा
किती मनी चालतसे तमाशा।।

कसे तुला दावु समस्त माते
अशक्य ते या दुबळ्या मुलाते
परी कळावी तुज मन्मनाची
स्थिती, अशी आस तुझ्या मुलाची।।

म्हणून जो हा हृदयात सिंधु
उचंबळे, त्यातिल एक बिंदु
समर्पितो ठेवून नाम पत्री
तुझ्या महोदर पदी पवित्री।।


कवी - साने गुरुजी
कवितासंग्रह - पत्री
- पुणे, २८-२-२५

हृदय मदीय तव सिंहासन होवो

हृदय मदीय तव सिंहासन होवो।।
अभिनवतम रमणीया गुणनिधान
मूर्ति तुझी विलसत राहो।।हृदय....।।।

दंभ दर्प काम क्रोध
बहु करिती विरोध
उपजे न ज्ञानबोध
तिमिर सकल जावो।।हृदय....।।।

भक्तिभाव-गंधाची
सद्विचार-सुमनांची
मंगलमय-गानांची
पूजा तुज पावो।।हृदय....।।।


कवी - साने गुरुजी
कवितासंग्रह - पत्री
- अमळनेर, १९२६