दिव्याभोंवती पतंग उडत आहेत

काय म्हटलेंस ?
आपल्या जीविताचा तुला कंटाळा आहे ?
- हे बघ, हे बघ, या दिव्याभोंवती कसे पतंग उडत आहेत
- कसे पण प्रेमानें अगदी तर्रर्र होऊन भोंवतलच्या जिनसांवर तडातड उड्या मारीत आहेत !
हा पहा, या लहानशा पुस्तकावर कसा सारखा धिरट्या घालीत आहे !
- प्रेमशोधनच आहे हं !
- अग नको, नको, त्याला हात नको लावूंस !
- बाबांनो, या दिव्याच्या ज्योतीला खुशाल आनंदानें प्रदक्षिणा घाला !
- काय पहा ! त्या ज्योतीच्या लाटांमध्ये पोहण्यासाठीं, बिचारे चिमणीवर कसे धडक्यावर धडक्या घेत आहेत !
- कशाला !
- अंतः करणातील प्रेमाची प्रखरता, प्रकाशाच्या - ईश्वरी प्रेमाच्या - प्रखरतेमध्यें मिसळायला !
- तें ज्योतीमध्यें बुडून गेलेलें दीपगृह आहे ना ?
 अग तें अंगुस्तानासारखें दिसत आहे तें ?
- तेथें जायचें आहे त्यांना !
अरेरे !
बिचारे पहा कसे मरुन पडले आहेत ते !!
धडपड, धडपड केली खरी, त्यासारखें, यांच्या आत्म्यांना तर तें दीपगृह मिळालें !
- त्या लहानशा ठिकाणीं कितीतरी जोडपीं आनंदानें, प्रेमानें नांदत असतील नाहीं !
- आपल्या या अफाट जगांत सारखा कलह सुरु आहे !
पण तोंच त्या चिमुकल्या स्वर्गातून, कलहाचा एक तरी - अगदीं लहानसा तरी - सुस्कारा आपल्याला ऐकूं येत आहे का ! खरेंच ! या पतंगांचें जीवित कितांतरी सुखाचें, प्रेमाचें आहे ! आपलेंही - ! ...

अहो, आज गिऱ्हाईकच आलें नाही !

काय करावें !
आज दारुलाबी खिशांत पैशे नाहींत !
- काय कोंडाबाई !
अहो कोंडाबाई !
काय तुमचें भांडण तरी काय आहे ?
अशा आमच्यावर रागावलांत कां ?
- काय म्हटलेंत ?
काल तुम्हांला ओझ्याला बोलावलें नाहीं, म्हणून तुम्ही माझ्यावर इतक्या रागावलां ?
जाऊं द्या कीं !
उद्यां लागतील तितकीं गिर्‍हाइकें येतील !
मग सगळ्या गवर्‍या तुम्हीच मसणांत नेऊन टाका !
मग तर झालें ?
अहो, गिर्‍हाइकें येऊं द्या कीं, मग तुम्हांला पैशेच - पैशे !
- काय त्रास आहे पहा !
अग ए !
कां उगीच गागत आहेस ?
गांवांत कोण प्लेग चालला आहे !
- अहो, कोणाचे जीव बी सुचित नाहींत, - आणि ही सटवी मधासधरुन उगीचच भांडत आहे !
- बरें झालें घरांत तेल नाहीं तर !
आणूं कोठून पैशे ?
- काय सांगूं कोंडाबाई !
हिच्या रोजच्या या काहारामुळें मला आपल्या जिवाचा अक्शी कंटाळा आला आहे !
- कोण आहे ?
दौलतशेट !
या शेटजी, जयगोपाळ, बसा.
खरोखर, तुम्हीं तर माझी अगदीं पाठ पुरवली आहे बुवा !
किती पंचवीसच रुपये बाकी राहिली आहे ना ?
देऊन टाकीन,
- उद्यां संध्याकाळच्या आंत, सगळे पैशे चुकते करतों !
- आतां काय सांगावें !
रामाशपथ, या वेळेला खिशांत एक पैसुद्धं नाहीं !
अहो, आतांपर्यंत मुळी गिर्‍हाइकच आलें नाहीं ! ...

अहो कुंभारदादा !

' कां रडतों ! ' रावसाहेब, मी आपल्या जन्माकरतां रडतों आहें !
हीच ती जागा !
आणखी, याच दिवशीं सकाळीं - नुकतें अकरावें वर्ष लागलें होतें मला - कोंवळ्या उन्हामध्यें, वार्‍यानें भुरभुर उडणार्‍या या भट्टीतल्या विस्तवाच्या कुरळ केसांवर हात फिरवीत, मोठ्या मजेमध्यें बसलों होतों मी !
इतक्यांत दोन गोळ्या माझ्या पाठींत शिरल्या !
बाबा अन आई रडायला लागलीं !
पण मी मात्र येथें, मृत्युलोक व परलोक यांच्यामध्यें झोके घेत खुशाल निजलों होतों !
पुढें, अंधारांत वाट चुकलेल्या कालाचा चुकून माझ्या जखमेवर हात पडला मात्र, तोंच सगळ्याच शिरा झणाणून ' नको ! ' म्हणून ओरडल्या !
डोळे उघडून जों पाहतों तोंच, एक मोठी थोरली बंदूक घेतलेला धिप्पाड पुरुष - त्याच्या अंगाभोंवतीं किती तरी लहानमोठे तारे इकडून तिकडे फिरत होते !
- माझ्या हदयावरुन आपला हात उचलतांना दृष्टीस पडला !
- व हंसत हंसत तो काय म्हणाला, ' नको ! तर राहिलें !
असाच रडत बैस, पुनः मात्र मी लवकर येणार नाहीं ! '
- पुढें काय ? अंधार !
रावसाहेब, या गोष्टीला आज पन्नास वर्षे झाली.
आई मेली, बाप मेला !
पण मी मात्र दुर्दैवामध्यें तडफडत आहें !
मधून मधून काय सुखाचे झुळझुळ वारे वाहतील तेवढेच !
- ऐका, सातांचे ठोके पडत आहेत.
रावसाहेब, हा शहराच्या मध्यावर असलेला घड्याळाचा उंच मनोरा या माझ्या भट्टींतून तयार झालेल्या विटांनीं बांधलेला आहे !
हा मनोराच काय, पण गांवांत दिसणार्‍या मोठमोठ्या इमारतींनाही मींच विटा पुरविल्या आहेत !
- हा मनोरा बांधल्याला जवळजवळ आठ वर्षे झालीं; पण आकाशांत मोठमोठ्या वावटळी सुटून जरी सारखा धो धो पाऊस पडत होता, वर आणखी विजाही कडकडत होत्या, तरी हा आपला छाती काढून त्यांच्याकडे टक लावून पाहत उभाच !
कितीही कडक ऊन पडो, पण एक वेळसुद्धां यानें हुश्श म्हणून केलें नाहीं !
माझ्या हातच्या विटांचा मनोरा हा !
- नरकामध्यें माझ्या पापकर्माची मनोरा उभारलेला आहे !
नाहीं असें नाहीं !
- पण हाय !
माझीं ही व्यसनी मुलें व त्यांचे फाजील लाड करणारी माझी बायको, या प्राण्यांच्या दुर्दैवाला मदतीला घेऊन सर्व जण, रोज सकाळपासून रात्री दिसेनासें होईपर्यत मी रावून तयार केलेला
- या हदयांतील प्रचंड असा आशेचा मनोरा रोजच्या रोज भांडणांची वादळे उत्पन्न करुन ढासळून कीं हो टाकतात !
काय सांगूं !
रात्रीं झोपेकरतां डोकें टेकायचा अवकाश, की ' नको ! नको ! म्हणून भेसूर गळा काढून माझी उशी रडायला कीं हो लागते !
- अरे पांडुरंगा ! हाय रे पांडुरंगा !! ....

तनू त्यागितं कीर्ति मागें उरावी !

.... या आळीला का ?
' ख्राइस्ट लेन ' असें म्हणतात.
त्या समोरच दिसणार्‍या खांबाच्या कपाळावर काळ्या अक्षरांनीं लिहिलेली पाटी ठोकलेली आहे, तिकडे आपण पाहिलेंच नाहीं वाटतें ?
- ते पहा, अजून रक्ताचे डाग आहेत त्या खांबावर !
फळीवरही थोडेसे शिंतोडे उडालेच आहेत.
- अहो, परवां रात्रीचीच गोष्ट.
दारुबाज नवर्‍यानें घराबाहेर हाकून दिलें म्हणून ज्या बिचारीनें
- किती गरीब आणि सद्गुणी होती ती !
- रागाच्या आवेशांत त्याच, त्याच, खांबावर आपलें कपाळ फोडून जीव दिला, त्याच बाईच्या आत्म्यानें जातां जातां ' ख्राइस्ट ' या अक्षरांवर ते रक्ताचे शिंतोडे उडविले आहेत !
- हें झालें ?
तसेंच एकदां त्या खांबाजवळ एक मूल
- अरेरे ! त्या अर्मकाच्या नरड्याला व छातीला पांच, पंचवीस खिळे ठोकलेले !
- असें तें मूल, कोणीं चांडाळानें आणून टाकलें होतें !
- जाऊं द्या कीं !
आपल्याला काय करायचें आहे या गोष्टीशी म्हणा !
- काय चिरुट ?
कोणत्या छापाचा आहे ?
वेलिंग्टन चिरुट असेल, तर मग हरकत
- नाहीं !
अहो परवां काय झालें !
जवळच इमर्सन चौकांत विस्मार्क कंपनीचें दुकान आहे
- तेथें मीं जवळजवळ दोन शिलिंगाचे पैगंबर छापाचे चिरुट, जो तो त्यांची स्तुति करायला लागला, म्हणून मोठ्या हौसेनें विकत घेतले !
- झालें !
थोड्या वेळानें मी जो त्यांतला एक ओढून पाहातों तों काय !
सारखा अर्धा तास ठसका !
- असा कांहीं संताप आला कीं, ते सगळे चिरुट घेतले, अन् लागलीच शेजारच्या गटारांत फेंकून दिले !
- नांवें मात्र मोठमोठ्यांचीं, पण येथून तेथून बदमाषगिरी !
- अरे वा !
तुमचा नेपोलियन शू बराच टिकला आहे कीं !
- मी तुम्हांला सांगत नव्हतों कीं तो सॉक्रेटिस बूट घेऊं नका म्हणून ?
असो.
आपण आमच्या देशामध्यें, माझ्या घरीं पाहुणचार घेत कांहीं दिवस तरी राहिलेंच पाहिजे.
पहिल्यानेंच येथें आलां आहांत
- तो पहा !
आमच्या वाइजमनच्या बहिरी ससाण्यानें कसा पक्षी धरुन आणला आहे !
- मोठा चलाख आहे !
जवळजवळ रोज तीसपासून पस्तीसपर्यत पांखरें धरुन आणतो !
त्याचें नांव काय ठेवलें आहे ठाऊक आहे का ?
- शेक्सपीअर ?
- कारण तो म्हणतो कीं, जसा कविराज शेक्सपीअर, माणसाच्या अंतःकरणांत अगदीं सांदीकोपर्‍यांत दडून बसलेले विचार पकडून आणण्यांत मोठा हुशार होता, तस्सा माझा हा ससाणा पांखरें धरुन आणण्यांत मोठा वस्ताद आहे !
हः हः हः का ?
आहे कीं नाहीं ! ....

कार्ट्या !

.... थांब !
अशानें थोडाच तूं ताळ्यावर येणार आहेस !
नुसत्या छडीनें नाहीं भागायचें - चांगला या चाबकानेंच तुला सडकला पाहिजे !
- चूप !
खबरदार ओरडशील तर !
आणलीस तापवलेली पळी ?
ठीक.
आण ती इकडे !
धर याला नीट, - अस्सा !
चांगला चरचरुन डाग बसला तोंडाला !
- रडूं दे, रडूं दे लागेल तितका !
काय ग, या त्रिंब्याला अक्कल तरी केव्हां येणार ?
आतां का हा लहान आहे ?
चांगला सहा वर्षाचा घोडा झाला आहे !
पण अजून कसें तें व्यवहारज्ञान नाहीं !
- नाहीं पण मी म्हणतों, कांहीं जरुर पडली होती मध्यें बोलण्याची याला ?
मी इकडे गणपतरावांना सांगतों आहे कीं, तुमची दहा रुपयांची नोट पडलेली इथें कांहीं कोणाला सांपडली नाहीं म्हणून !
पण इतक्यांत आमचे हे दिवटे चिरंजीव आले ना !
आल्याबरोबर यानें त्या गृहस्थाला सांगितलें कीं,
- तरी मी इकडे चांगला डोळ्यांनी दाबतों आहें !
- पण या गाढवाचें लक्ष असेल तर !
- म्हणे ' तुमच्या खिशांतून काल कागद पडला होता, तो किनई मी बाबांच्याजवळ नेऊन दिला '
- चूप बैस ! खोटें बोलतोस आणखी ?
असें नाहीं तूं त्यांना म्हणालास ?
- अग यानें सांगितल्याबरोबर, माझ्या जीवाची कोण इकडे त्रेधा !
मग कांहीं तरी आठवल्यासारखे केलें, मुद्दाम कागदपत्रांची दहापांच पुडकीं उलथी पालथी केलीं, अन् खिशांत असलेली नोट हळूच कशी तरी त्या गणपतरावांना काढून दिली !
- असा संताप आला होता त्या वेळेला या कार्ट्याचा !
- पण त्यांच्या देखत ' नेहमीं अशींच मला शहाणपणानें आठवण करीत जा बरें बाळ ! ' असें म्हणून ते जाईपर्यंत या त्रिंब्याची मला वरचेवर पाठ थोपटावी लागली !
कशी लक्ष्मी चांगली घरांत चालून आली होती !
- पण या कार्ट्यापायीं;
- अरे कार्ट्या !
अजून कसें तुला जगांतलें ज्ञान नाहीं !
- तें कांही नाहीं !
या पोरट्यांना उठतां बसतां नेहमीं सडकलेंच पाहिजे !
त्याशिवाय नाहीं यांना जगांतलें ज्ञान यायचें !
- स्वयंपाक झाला आहे म्हणतेस ?
चला तर घ्या आटपून. चंडिकेश्वराच्या देवळांत लवकर मला गेलेंच पाहिजे !
आजपासून तिथें प्रख्यात काशीकरशास्त्री श्रीमदभगवद्गीतेवर पुराण सांगायला सुरुवात करणार आहेत !
चला तर लवकर !
- ' त्रिंब्या, थांबलें कीं नाही तुझें अजून रडणें ?
का पाहिजे आहेत तडाखे आणखी ? '....

किती रमणीय देखावा हा !

.... देवि !
तुझी बाग किती सुंदर आहे ही !
राघू - मैना, कोकिळा - बदकें - कबुतरें - सगळीं निजलीं आहेत !
दिवसां बदकांमध्ये मिसळून त्यांच्याबरोबरच आनंदानें उडया मारणारें तें लहानसें सरोवर - अहाहा !
- कांहीं कमळांची काव्यें आतांच पुरीं झालीं आहेत, व कांहीं दिवसभर हदयांत सांठविलेल्या सूर्यतेजानें अगदीं रसरसून जाऊन आपली काव्यें लिहिण्यामध्यें काय पण गढून गेलीं आहेत !
- पाहिलेंस ना ?
तेंच सरोवर चंद्रबिंबाशीं आतां कसे तन्मय होऊन गेलें आहे !
खरेंच, किती तरी तुझें ऐश्वर्य हें !
अहाहा !
मुग्धावस्थेंतून नुकतीच बाहेर पडून, आपल्या प्रियकराच्या गालावर गाल ठेवून, ती कलिका आपल्या पतीकरितां - त्या गुलाबाकरितां - आपलें प्रेमळ हदय हळूहळू उमलायला लागली हें पाहून त्या गुलाबाच्या नेत्रांतून - बध - कसे - दोनच - दोनच प्रेमाश्रु बाहेर पडले आहेत ते !
तसेंच इकडे पाहिलेंस ना ?
या जोडर्‍याच्याखालींच किती तरी मोगर्‍याचीं फुलें उमललीं आहेत !
झालेंच तर, त्या प्रेमळ पतिपत्नीला चंद्रकिरणांचा फारसा ताप लागूं नये, म्हणून वर दोन गुलछबूची फुलेंही उगवलीं आहेत ! वा !
तुझ्या या बागेमध्यें किती तरी चित्रविचित्र आणि सुंदर फुलझाडें आहेत हीं !
कांहीं सुवासिक आहेत, कांहीं सुंदर आहेत, आणि कांहीं तर दोनही गुणांनी नटलेली आहेत !
पण सगळी फुलझाडें परस्परांना व शेजारच्या लतावृक्षांना कशा प्रेमाच्या गुजगोष्टी सांगत आहेत !
भगवति, तुझ्या या वनसृष्टीचा प्रेमळ आत्मा, आकाशांत प्रकाशणार्‍या या स्वर्गीय आत्म्याशीं एकरुप होऊन गेल्यामुळें
- अहाहा !
काय चोहोंकडे प्रेमाचा उज्ज्वल
- शांत ! असा. हा प्रकाश पडला आहे !
- अरे ! पण हें काय ?
- हें काय ? किती उंच प्रचंड असा हा प्रेतांचा पर्वत तरी !
अबब !
किती माणसें या पर्वतावर चढावयाला लागलीं आहेत हीं !
- काय ?
' तूं चढूं नकोस !
मी चढणार !
' हा !
काय भयंकर कत्तल चालली आहे ही !
कडकडणार्‍या रक्तामध्यें
- ते पहा
- किती तरी आत्मे तडातड उडत आहेत !
नका ओरडूं !
अरे असे रडूं नका !
- अरे बापरे !
- रक्ताचा काय महासागर उसळला आहे हा !
- अरे !
अंधार पडायला लागला वाटतें ?
छे !
अगदीं पाहवत नाहीं कीं !
तापलेल्या लाल गोळ्याप्रमाणे हा सूर्यच दिसत आहे का ?
- कोण ?
कोण आहेस तूं ?
- हावरेपणा ?
- किती लांबलचक मुंडक्यांची माळ तरी ही !
- अरे नको !
माझ्या नरडयावर पाय देऊं नकोस !
मेलों ! मेलों !!
- हुश ! काय भयंकर स्वप्न तरी ?
- अरे ! चांगलेंच फटफटलें आहे कीं !....

अशा शुभदिनी रडून कसें चालेल ?

... एकूण तें सगळें खोटेंच तर ?
माझ्या या कपाळावरचें कुंकूं हळूच आपल्या प्रेमळ
- हो !
कसचें प्रेमळ !
- बोटानें
- हेंच नव्हे का तें ?
- यानेंच पुसून टाकून आपण कोणीकडे बरें गेलां होतां ?
स्वर्गाला ?
- नाथ !
या हदयांतून
- सदैव प्रेमाची गाणीं म्हणणार्‍या माझ्या या अंतःकरणांतून
- बाहेर पडायला आपण मला कधीं बरें विचारले होतें ?
आणी मी कधीं जा म्हणून सांगितलें ?
- पण जाऊं द्या आतां !
तें सगळें स्वप्नच होतें ।
कारण, या स्वच्छ व झुळझुळ वाहणार्‍या प्रवाहामध्यें माझ्या कपाळावरचा कुंकुमतिलक कसा नक्षत्रासारखा आनंदानें चमकत आहे !
प्रेमानें नाचत आहे !
प्राणनाथ !
या हिरव्यागार गालिचावर आपणाला बसवून
- मी नाहीं जा !
या मांडीवर बसून अश्शी मी या गळ्याला निरंतर मिठी मारुन बसणार !
अगबाई !
पाऊस पडत आहे !
आहाहा ! नाथ !
कसें सुंदर इंद्रधनुष्य उगवलें आहे इकडे !
काय म्हटलेंत ?
हें स्वर्गाचें महाद्वार उघडलें आहे ?
खरेंच !
या सायंकाळच्या वेळेला आपल्या नुकत्याच उमलेल्या गुलाबासारखी, लोंकर आहे त्यांच्या अंगावरची !
- या मेंढ्याना घेऊन हा मेघ
- हा वृद्ध मेंढपाळ
- नेत्रांतून आनंदाश्रु गाळीत कसा त्या स्वर्गद्वाराकडे हळूहळू चालला आहे पण !
- असें काय गडे !
कोठें जायचे आहे आपणांला ?
- हंसतां काय ?
- बोला गडे !
- मी आपणांला आतां क्षणभरसुद्धां कोठें जाऊं द्यायची नाहीं !
- थांबा ! कोठें जायचें आहे तें मला नाहीं का सांगत ?
नाथ ! मी येऊं का
- येऊं का आपल्याबरोबर ?
खरेंच सांगतें, आपण जर मला टाकून गेलां, तर तडफडून मरेन हो !
आपल्याशिवाय मला आतां कोण बरं प्रेमाने जवळ घेणार आहे ?
- दोनच महिने झाले, माझी आई किं नाहीं मला टाकून गेली आहे !
- नाहीं ! नाही !!
माझ्या या घट्ट मिठींतून मी आपणाला मुळींच जाऊं देणार नाहीं !
प्राणनाथ !
माझे हात तुटले तरी
- हाय ! हाय !!
येथें कोण आहे !
- काय ?
मला कायमचे टाकून गेले ?
आतां त्यांना मी मिठी मारली होती ना ?
मग या घट्ट मिठींत काय आहे । तडफडणारें !
- न मरणारें !
- हें माझेंच हदय आहे !
- काय ?
बाहेर बेंडबाजा वाजत आहे !
समजलें !
बाबा आतां नव्या आईला आणायला चालले आहेत !
- इतकी कशी गाढ झोंप मला लागली पण ?
- किती गोड स्वप्न !
पण तें स्वप्नच ! आई ! - आई !!
- तडफडूं नकोस ! हदया ! तडफडूं नकोस !!
बाबा, हंसायला लाग ! कारण
- अशा शुमदिनी रडून कसें बरें चालेल ?....